Endometriozis, genç kadınlarda en sık görülen jinekolojik hastalıklardan biridir. İnfertilite, adet ağrısı veya her ikisi şeklinde belirtiler oluşturabilir.
Rahim içini kaplayan tabakanın (endometrium), rahim iç boşluğu dışında başka bir organda bulunmasıdır. Endometriozis, rahimin dış yüzeyinde, yumurtalıklarda, tüplerde hatta mesane ve barsaklar üzerinde görülebilir. Endometriozis dokusu her adet sırasında kanayarak yapışıklıklara neden olabilir. Karın boşluğunda bulunan bu doku ve dokudan gelen kanamanın yarattığı tahriş ile karın içinde ağrı ve doğurganlıkta azalma olur.
Neden bazı kadınlarda endometrioz olduğu halde diğerlerinde olmadığını bilmiyoruz. Adet kanaması sırasında rahim iç tabakası kanama ile rahim ağzı ve vajinadan geçerek dışarı dökülür. Kimi bilim adamlarına göre adet kanı ile birlikte rahim iç tabakası dışarıya döküldüğü gibi yumurtalık kanalları aracılığıyla karın içine de boşalabilir. Karın boşluğundaki bu hücreleri yok edemeyen bazı bünyelerde endometriozis ortaya çıkar.
Karın içindeki bu endometrioz odakları erken dönemde küçük, düz yamalar; içi sıvı dolu kabarcıklar veya benekli serpintiler şeklinde görülebilir. Serpintiler; beyaz, kahverengi, kırmızı, siyah veya mavi olabilir. Endometriozun şiddeti ve ne gibi sorunlara neden olacağı önceden belirlenemez. Kimi zaman yüzeysel küçük lekeler gibi görülebilirken kimi zaman derinlere kadar ilerleyip nodüller oluşturabilir. Ayni şekilde bazen yumurtalığın yüzeine yerleşip leke gibi görülebilirken, bazen de yumurtalığın içlerinde bulunup çikolata kisti de denilen endometriomayı oluşturabilir.
Üç tip endometrioz tanımlanabilir. Her birinin patojenezi farklıdır (Nisolle and Donnez, 1997).
- Peritoneal
- Ovarian
- Rektovajinal
Peritoneal endometriozis. Endometrial hücrelerin ötopik lokalizasyonları dışında yerleşmesi, dokuya invaze olması ve çoğalması ile oluşur (Sampson, 1927; Nisolle and Donnez, 1997).
Ovarian endometriozis. Endometriozun mezotelial invajinasyonlarla devam etmesi metaplastik histojenezi düşündürür. Ancak endometriotik kistler yüzeysel endometriotik implantların invajinasyonu ile de oluşabilir.
Rektovajinal endometriozis. İmmünohistokimyasal çalışmalar bu nodüllerde yetersiz diferansiyasyon olduğu ve hormonal olarak bağımsız olduğunu göstermiştir. Mezodermal Müllerian orijin olduğu akla gelmiştir (Nisolle and Donnez, 1997).
Endometriozis, kanayarak çevre dokuyu tahriş eder ve karın zarı ve diğer karın içi organlar arasında yapışıklıklara neden olur. Bu yapışıklıklara adezyon adı verilir. Bu adezyonlar kimi zaman çok fazla olup iç arganları bir kitle haline getirebilir. Bu adezyonlar yumurtalık kanallarının yumurtlanan yumurtayı almasına müsaade etmez. Böyle durumlarda infertiliteye de neden olabilir.
Bazen barsak, vajina veya rektum duvarı derinliklerine yerleşen endometrioz odakları, şiddetli ağrılara neden olan derin endometriozu oluşturabilir.
Yetişkin kadınların %10 gibi bir kısmında endometriozis bulunur. Endometrioz olan olguların bazıları belirti veymez veya belirtileri çok azdır. Bazılarında ise ciddi ağrılara neden olabilir. Bu ağrılar her zaman olabildiği gibi adet ağrısı olarak ortaya çıkabilir, cinsel ilişki sırasında olabilir veya cinsel ilişki ile şiddetlenebilir. Bazı kişilerde ise tek belirti infertilitedir. Genellikle başka bir nedenle yapılan ameliyatlar sırasında endometrioz tanısı konur. Ancak az da olsa çocuğu olan kadınlarda görülebildiği gibi adetleri yeni başlayan gençlerde de endometriozis görülebilir. Ancak endometriozis olgularının çoğu çocuk sahibi olmamış erişkin kadınlardır. Diğer bir deyişle tüm kadınların %10’unda görülen endometriozis, infertilite olgularının %25-50’sinde, kronik pelvik ağrı olgularının %20’sinde görülür.
Endometriozis, yerleşimi, genişliği, derinliği, yapışıklıkların olup olmaması ve şiddeti ve çikolata kistlerinin bulunup bulunmaması ve çapı göz önünde bulundurularak dört evreye ayrılır. Buna göre I-Hafif, II-Ilımlı, III-Orta, IV- Şiddetli olarak adlandırılır. Olguların çoğu yüzeysel odaklar ve hafif yapışıklıklardan oluşan hafif ve ılımlı olgulardır. Ciddi yapışıklıklar ve çikolata kistleri ile karakterize olan orta ve şiddetli olgular daha nadir görülür. Endometriozun evresi ile ağrının şiddeti arasında belirgin bir ilişki bulunmaz. Şiddetli endometrioz vakalarında infertilite hemen hemen her zaman görülür.
Endometriozis Olgularında İnfertilite Tedavisi
Yeryüzünde milyonlarca kadın endometriozisten yakınmaktadır. Endometrioziste en önemli olan ağrı ve infertilitedir. Bazen sürekli tekrarlayan ağrı nedeniyle infertilite ömür boyu devam eden bir hastalık olabilir. Bu da hayat kaliteside azalma ve strese neden olmaktadır. İnfertilite olgularında tedavi şekli belirlenirken anne adayının yaşı, infertilite süresi, ağrı olup olmaması ve endometriozisin evresi dikkate alınır. Doktorunuz sizin için en uygun tedavi yöntemini belirleyecektir.
