İnfertilite olgusunda endometriozis tedavisine başlamadan önce diğer infertilite nedenleri ekarte edilmiş olmalıdır. İnfertil bir olgunun endometriozisi olup olmadığını laparoskopi yapmadan bilmek mümkün değildir. Orta ve şiddetli olgularda laparoskopi yapmadan önce endometriozisten şüphelenilebilir. Bu nedenle infertilite olgusunda laparoskopi yapmaya karar verirken, anne adayının yaşı, infertilite süresi ve ağrı olup olmaması dikkate alınır. Ağrı şikayeti olan olgularda endometriozisten şüphelenmek ve laparoskopi kararı vermek kolaydır. Orta ve şiddetli endometriozis olgularında ağrı olmasa bile laparoskopi, hatta açık cerrahi uygulanmalıdır. Eşlik eden başka infertilite nedenleri, başarı oranlarını etkileyecektir.
İnfertilite Cerrahisi
İnfertilite olgusunda endometriozis varsa evresine laparoskopi sırasında karar verilir. Endometriozisin evresi, gebelik şansı ile doğrudan ilişkilidir. Hafif veya ılımlı endometriozisin laparoskopik tedavisi gebelik oranlarında anlamlı artış sağlar. Orta ve şiddetli endometriozis olgularında laparoskopik olarak yumurtalık kanalları ve yumurtalıklar arasında yapışıklıklar açılarak kanalların çalışması ve yumurtanın taşınması şansı artırılabilir. Büyük endometriomaların çıkarılması da doğurganlık oranlarında artış sağlar.
Laparoskopi sırasında endometriozis saptanıp tedavi edilen olguların %29’u 9 ay içinde gebe kalırken, saptanıp tedavi edilmeyenlerin %17’si gebe kalmıştır. Zaten yıllardır infertilite olgularında endometriozis saptandığında laparoskopik tedavisi önerilmektedir.
Tedavinin ilk basamağı endometrioz odaklarının yok edilmesidir. Bunun için laparoskopi sırasında kullanılan koter, lazer ve cerrahi çıkarma arasında fark saptanmamıştır. Endometrioma saptanırsa çıkarılır, yapışıklıklar ortadan kaldırılır.
İnfertilite Olgularının Tıbbi Tedavisi
Endometriozis olgularında ağrı için uygulanan ilaç tedavileri olumlu sonuçlar verdiği halde infertilite olgularında yarar sağlamamıştır. Hatta cerrahi tedaviye eklenen ilaç tedavisi bile yararlı olmamıştır. Endometriozis olgularında uygulanan tıbbi tedavi infertilite tedavisini geciktirmektedir.
Bekleme Süreci
Endometriozis olgularında cerrahi tedavi sonrasında kendiliğinden gebelik için beklenebilir. Olguların bir kısmı birkaç ay içinde gebe kalacaktır. Beklenmeden veya bekleme sonunda gebelik olmayan olgularda gebelik şansını artıran yaklaşımlar uygulanabilir. Bekleme süresinin seçiminde en önemli kriter anne adayının yaşıdır. 35 yaş üzerinde anne adaylarında yumurtalık kapasitesinde azalma yanında düşük oranları da artar. İleri yaşlı anne adaylarında endometriozis de üstüne eklenen bir faktör olabilir. Bu nedenle ileri yaşlı olgularda daha agresif tedavi uygulanabilir. Bu olgularda bekleme süreci kısa tutulmalıdır.
Yumurtlatma (Kontrollü Ovarian Hiperstimulasyon – KOH veya süperovulasyon) ve Aşılama (İntrauterin İnseminasyon – IUI)
Hafif veya ılımlı ndometriozisi olan infertilite olgularında KOH + İUİ ile gebelik oranlarında artma olduğu bilinmektedir.
Hafif veya ılımlı endometriozisin eşlik ettiği infertilite olgularında aylık gebelik olasılığı
- Herhangi bir tedavi uygulanmadığında %2-4,5
- Yumurtlatma tedavisi yapılmadan aşılama uygulandığında %5
- Yumurtlatma tedavisi uygulanıp aşılama yapılmazsa %4-7
- Klomifen sitrat ile yumurtlatma tedavisi sonrası aşılama %9-10
- hMG veya FSH ile yumurtlatma tedavisi sonrası aşılama %9-15
Bu olgularda çoğul gebelik ve yumurtalıkların aşırı uyarılması riskleri bulunmaktadır.
Yardımlı Üreme Teknikleri
Tüpbebek uygulandığında endometriozis veya başka infertilite nedeni olan olguların gebe kalma şansları arasında fark yoktur. Tüpbebek tedavisinin başarı oranını en fazla etkileyen faktör, anne adayının yaşıdır. Bir ay tüpbebek uygulaması sonucunda gebelik şansı;
- Anne adayının yaşı 35 altında ise %42
- 35-37 arasında ise %32
- 38-40 arasında ise %22
- 41-42 arasında ise %12
Orta ve şiddetli endometriozis olgularında cerrahi tedavi ile başarılı olunamadıysa en etkin yöntem tüpbebektir.
