Ciddi doğum kusurlarına yol açabilen toksoplazmayı anne adayı hamilelik döneminde alırsa, bunu henüz doğmamış olan bebeğine bulaştırabilir. Düşüklere ve doğuştan gelen sakatlıklara sebep olabilen bu durum kedi sahiplerinde korkuya sebep oluyor. Bu nedenle birçok anne adayı toksoplazma riskini azaltmak için kedi beslemeyi bırakıyor.
Oysa toksoplazma az görülen ve kolay korunulabilen bir hastalıktır. Kediler toksoplazmayı bozuk ya da çiğ et, kuş veya fare yiyerek kaparlar. Kediler bu paraziti dışkılarıyla yayabilen tek hayvan türüdür. Diğer hayvanlarsa toksoplazmayı ancak etleri uygun bir şekilde pişirilmeden yenirse bulaştırırlar. Yani aslında sanılanın aksine bu parazityi kedilerden alma ihtimalimiz yediğimiz etlerle alma ihtimalimizden daha düşük. Kulaktan dolma bilgilerin aksine kedi beslemek toksoplazma riskini önemli derecede arttırmıyor.
Bu parazitin adı aslında toxoplasma gondii. T. Gondii’nin ne olduğunu anladığınızda ve nelere dikkat etmeniz gerektiğini bildiğinizde hamileyken kedilerden çekinecek bir şeyiniz olmadığını göreceksiniz.
Toksoplazmanın Yaşam Döngüsü
Kedide Toksoplazmanın Eşeyli Üremesi
Kedinin vücudunda toksoplazmanın ürediği döneme intraepithelial dönem denir. Bu dönemde parazit eşeyli üremesini yapar. Dişi ve erkek hücreler mikrogametosit ve makrogametosit olarak bulunur. Mikrogametosit ile makrogametosit birleşip ookisti oluşturur. Yanda bir ookist görülüyor.
Kedinin Sporozoid Yayması
Bu aşamaya fekal dönem denir. Yani kedinin kakası ile parazitleri yaydığı dönemdir. Kedinin vücudunu ookist olarak terkeden parazit, dış ortama dayanıklı halde olduğu sporozoid halini almak için bölünmeye uğrar. Bu olaya sporulasyon denir. Kedi kakasında bulunan sporozoidler dış ortamın kuru ve soğuk doğasında canlılıklarını devam ettirirler.
Sporozoidin Hayvanlar ve İnsanlar Tarafından Alınması
İçinde toksoplazma sporozoidleri bulunan kedi kakası ile kirlenmiş sebze ve meyveleri yiyen hayvanlar ve insanlara parazit bulaşır. Hayvanlar tarafından alınan sporozoidler hızla bölünebilen taşizoidlere dönüşür. Taşizoidler hayvanın vücudunda hızla çoğalırlar. Taşizoid taşıyan hayvan veya insan hastalık belirtileri gösterir. Buna akut hastalık denir. Akut hastalık geçince taşizoidler, bradizoid denilen hale dönüşür. Bradizoidler yavaş ürerler. Bu yüzden hayvan veya insanda bu aşamada hastalık belirtisi yoktur. Bradizoidler doku aralarında yerleşip doku kistlerini oluşturur. Solda kas içine yerleşmiş bir doku kisti (bradizoid), sağda ise taşizoidler görülüyor.
Bradizoidin Kedi veya İnsan Tarafından Alınması
Besi hayvanlarının doku aralarında bulunan doku kisti halini almış bradizoidler bu hayvanların etlerini yiyen kedi veya insanlar tarafından alınır. Kediler zaten bu paraziti daha önceden geçirmiş olduğundan hastalık belirtisi vermeden yeni mikrobu alır ve yaymaya devam eder. İlk kez parazit ile karşılaşan insanda hastalık belirtileri ortaya çıkar.
Toksoplazma gondiinin yaşam döngüsü
Toksoplazmanın Hastalık Yönü
Kedide Toksoplazma
T. Gondii bütün memelilere bulaşabilen bir organizmadır. Kedi, T. Gondii’nin eşeyli ve eşeysiz üremesine destek veren tek hayvandır. Bu nedenle de bu organizmanın yaşam döngüsünde kritik bir rol oynar.
Kedi T. Gondii taşıyan bir dokuyu sindirirse bu paraziti kapmış olur. Bulaşıcı olan bu parazit kediye bulaştıktan yaklaşık iki hafta sonra oluşur. Toksoplazmayı bir kere kapan kedi buna karşı bağışıklık kazanır ve nadiren bu paraziti yeniden alır. (Bu durum insanlar için de böyledir.) Bu nedenle kedi sadece T. Gondii’ye ilk maruz kaldığı sırada potansiyel hastalıklı paraziti salgılar. Buna ek olarak bu parazitlerin bulaşıcı hale gelmeleri de 1 ile 5 gün arasında bir kuluçka dönemi gerektirir.
İnsanda Toksoplazma (Toksoplazmoz)
Toksoplazmoz, Toxoplasma gondii parazitinin neden olduğu bir infeksiyon hastalığıdır. İnfeskiyon insanlar ve sıcak kanlı memeli hayvanlarda görülür ve dünya çapında yaygındır. Ülkemizde her 2-3 kişiden biri toksoplazmoz geçirir.
Toksoplazma insanlara 3 yolla bulaşabilir.
- Toxoplazma gondii paraziti kisti içeren etlerin çiğ veya az pişmiş tüketilmesi ile bulaşır.
- Çiğ ette bulunan kist şekli dışında parazitin doğrudan kedi kakası veya kedi dışkısı ile bulaşma riski azdır.
- Plasenta yoluyla bulaşma ise anne adayının hamilelik döneminde paraziti almasıyla gerçekleşir.
Kedilerin toksoplazmayı sahiplerine direk olarak bulaştıramamalarının birçok nedeni vardır.
- İlk olarak, bütün kedilerde değil sadece T.Gondii taşıyan bir dokuyu yutan kedilerde bu parazit vardır. Dolayısıyla bu risk dışarıda avlanan ve çiğ fare veya diğer kemirgenleri yiyen veya sahibi tarafından çiğ et ile beslenen kedilerde olabilmektedir. Kediniz evden çıkmıyorsa ve hazır mama ile besliyorsanız zaten T.Gondii’yi alabileceği durumlara da maruz kalmıyor demektir. Bu da riski ortadan kaldırır. Ayrıca kedi sadece T.Gondii’ye ilk maruz kaldığında bu parazityi salgılar ve bunu sadece 2 hafta süreyle yapar. Dışarıda avlanan kediler buna genellikle henüz yavru kediyken maruz kalırlar ve yaşlandıkça parazityi yayma ihtimalleri çok azalır. Bu nedenle sadece ihtimallere dayanarak, toksoplazma salgılayan bir kedi ile direk temas kurmanın çok nadir gerçekleşebileceğini söyleyebiliriz.
- İkinci olarak, bu parazitler hemen bulaşıcı hale gelmezler. Bulaşıcı hale gelmek için 1 ile 5 gün arasında bir kuluçla dönemine ihtiyaçları vardır. Yani kediniz tuvaletini yaptıktan en az 24 saat sonra dışkısıyla temas etmeniz sakıncalı hale geliyor. Bu nedenle eğer kedinizin tuvaletini her gün değiştirirseniz bulaşıcı parazitlere maruz kalma ihtimaliniz ortadan kalkacaktır.
- Son olarak, bu parazitler yutularak bulaşabilecek hale geldikten sonra, kedi sahibinin kedi tuvaletindeki parazitli dışkıya temas etmesi ve ellerini yeteri kadar yıkayıp temizlemeden ağzına götürmesi gerekir.
Toksoplazmoz, genellikle belirtisiz seyreder. Nadiren lenf bezlerinde şişlik, baş ve kas ağrısı, halsizlik ve grip benzeri belirtiler görülebilir. Gebelikte toksoplazmoz geçirenlerde parazit anne karnındaki bebeğe de bulaşabilir.
Toksoplazmoz belirti vermeden seyredebilen bir hastalık olduğundan, teşhis koymak için kanda antikor tetkikleri yapılır. Parazit bulaştığında vücut parazite karşı antikor üretir. İki tür antikor vardır. IgG ve IgM. İnfeksiyon geçirilirken önce IgM, ardından IgG artar. İnfeksiyon iyileştiğinde IgM düşer, IgG yüksek kalır. IgG, koruyucu antikordur. Bu nedenle IgM yüksekliği saptanan kişilerde infeksiyonun devam ettiği veya yeni geçirimiş olduğu düşünülür. Gebelikte IgM yüksekliği, bebeğe de parazit bulaşabileceğini düşündürür. Ancak kimi zaman IgM antikorları enfeksiyondan yıllar sonra bile yüksek kalabilir. Bu durumda infeksiyonun ne kadar zaman önce geçirildiğini tahmin etmek için avidite testleri yapılır.
Gebe kalmadan 3-4 ay önce veya gebelik başlangıcında toksoplazma IgG düzeyi bakılmalıdır. IgM negatif olduğu halde IgG pozitif ise koruyucu antikor gebeyi ve bebeği büyük oranda koruyacaktır. IgG düzeyi düşük ise anne adayı ve bebek infeksiyona açıktır. Şüpheli durumlarda 2-3 ay ara ile toksoplazma IgG bakılabilir.
Doğuştan Gelen Toksoplazma
Doğuştan gelen toksoplazma nadir görülür. Amerika’da yılda yaklaşık 3000 bebekte görülmektedir. Toksoplazma kapmış olsalar bile bütün anneler bebeklerine parazit bulaştırmıyorlar. Bu, hamileliğin hangi döneminde parazitin kapıldığına göre de değişiyor. Hamileliğin birinci, ikinci ve üçüncü üçer aylık evrelerinde bulaşma riski sırayla %15, %30 ve %60. Bununla beraber doğuştan gelen ciddi sakatlık riski hamileliğin ilk dönemlerinde daha yüksektir.
Enfeksiyondan etkilenmiş bebeklerde kas krampı nöbetleri, görme kaybı, ölü doğum olabilir.
Bu arada annede toksoplazma teşhis edilirse, bu parazit etkin bir şekilde antibiyotikle tedavi edilebiliyor ve doğuştan gelecek bir enfeksiyon tespit edilirse ek antibiyotiklerle cenin de tedavi edilebiliyor.
Gebe kalmadan en az 6 – 9 ay önce paraziti kapan bir kadın buna karşı bağışıklık geliştirir ve gebe kaldığında bunu çocuğuna geçirme riski taşımaz. Yani en sağlamı gebe kalmadan 9 ay öncesinden itibaren dikkat etmek olacaktır.
Toksoplazma Bulaşmasını Önlemek İçin
Toksoplazmadan korunmak için beslenme kurallarına uyulması gerekir. Beslenme kuralları için tıklayınız.
- Çiğ veya az pişmiş et yemekten kaçınmalısınız.
- Toprakla temas ettiğinizde eldiven kullanmalısınız. Eğer eldiveniniz eski veya yıpranmışsa toprakla temas ettikten sonra ellerinizi iyice yıkamalısınız. Çünkü toprakla temas etmek, sokak kedilerinin dışkılarına temas etme ihtimalini doğurur. Evde kedi var ise dışkısı günlük olarak temizlenmeli, temizleme işini hamile olan kişi yapmamalıdır.
- Çiğ sebze ve meyveleri iyice yıkamalısınız. Çünkü sebze ve meyvelerin yetiştikleri ortamda kedi dışkısına maruz kalma ihtimalleri vardır.
- Önceden paketlenmiş mamaları yiyen ev kedilerinde toksoplazma bulunmaz. Dolayısıyla tuvaletleri de parazit riski taşımaz.
- Çiğ et yiyen tüm kedilere (ev kedilerine de sokak kedilerine de) toksoplazma bulaşabilir. Eğer evinizde beslediğiniz kedinize çiğ et yediriyorsanız ve hamileyseniz kedinizin tuvaletini temizlemekten kaçınmalısınız. Eğer temizlemeniz gerekirse de mutlaka lastik eldiven kullanmalısınız.
- Kedinizin tuvaletini her gün değiştirin.
- Ve kedinizi evden atmayın.
Kedi beslemenin birçok güzel yanı var. Kediler T.Gondii’nin yaşam döngüsünde önemli bir yere sahip olmakla birlikte, sahiplerine paraziti direk olarak bulaştırmaları çok zordur ve bebek beklediğiniz dönemde ailenizin sevilen bir bireyi olmaya devam etmelerinde bir sakınca yoktur.
Toksoplazma hayatınız boyunca bir kere geçireceğiniz bir hastalıktır. Yani bu paraziti bir kez bünyenize alırsınız ve bu tekrarlanmaz. Kendini belli edecek bir semptomu da yoktur, toksoplazma kaptığınızı fark etmezsiniz. Bazı durumlarda kendini grip belirtileri, ateş, kas ağrısı ve bitkinlik gibi belirtilerle gösterebilir. Ama bu belirtileri gösterdiğinizde toksoplazma kaptığınız aklınıza bile gelmez.
Eğer kedi besliyorsanız çocuk doğurmaya karar verdiğinizde doktorunuza kedi beslediğinizden bahsetmeli ve gebelikten önce toksoplazma testi yaptırmalısınız. Büyük ihtimalle bu paraziti hayatınızın bir döneminde yediğiniz birşeyden almış ve bağışıklık geliştirmiş olduğunuzu öğreneceksiniz. Eğer almışsanız zaten korkulacak birşey yok, çünkü bir daha almayacaksınız. Eğer almamışsanız da bu kedinizin toksoplazma riski taşımadığını gösterir. Hamilelik dönemi boyunca kedinizi evden çıkarmamaya ve hazır mama ile beslemeye devam edin.
Kediniz aklandı ama toksoplazmayı alabileceğiniz diğer etkenlerin risk taşımaya devam ettiğini unutmayın. Ve doktorunuzun önerilerini mutlaka uygulayın!
