Tüm dünyada, COVID19 aşılarının üretimi, diğer tüm aşılardan farklı olarak onay süreçlerinin dışında tutulmuş; benzeri şimdiye dek görülmemiş bir hızda aşı geliştirilmesinin yolu açılmıştır.
Geliştirilen aşılar
- mRNA aşıları
- İnaktif aşılar
- Rekombinant alt ünite aşıları
- Adenovirus vektör aşıları
Tüm Dünyada 4 farklı tipte; toplam 8 aşı, Faz 3 çalışmalarını tamamlayarak bir kısmı üretildikleri ülkelerde, bir kısmı da Dünya Sağlı Örgütü (DSÖ) tarafından acil kullanım izni almıştır.
Acil kullanım izni, bulaşıcı hastalıklar kapsamında, halk sağlığını ciddi olarak tehdit eden istisnai durumlarda kullanılacak olan ve aşının ruhsatlandırılması için gerekli veriler sağlanıncaya kadar sorumlu kurum tarafından verilen ve süresi belli olan geçici bir izindir.
Farklı COVID-19 aşılarının hastalığa yakalanmayı ne ölçüde önlediği veya bulaşmayı ne ölçüde azalttığı belirsiz olmasına karşılık, ilk elde edilen veriler aşıların, bir kişinin enfekte olması durumunda hastalığın süresinde ve şiddetinde azalma sağladığını göstermiştir. Bu aşılardan mRNA aşıları Amerika’da 20.000 gebeye uygulanmıştır. CDC, 19 Şubat 2021 itibariyle 275 tamamlanmış gebelik dahil olmak üzere 1.815 gebe kadınının sonuçları yayınlanmıştır. Gebelik sırasında uygulanan mRNA COVID-19 (Moderna ve Pfizer BioNTech) aşıları ile ilgili gebelik şekeri, gebelik zehirlenmesi, düşük doğum ağırlığı, düşük oranları, ölü doğum oranları, erken doğum ve yenidoğan ölümleri yönünden beklenmedik bir sonuç gözlemlenmemiştir.
Gebelik sırasında tüm aşılar isteğe bağlı yapılmaktadır. Ancak bilgi verirken, gebelerin COVID-19’a yakalanma riskleri ve mevcut aşıların yararlı etkileri ve olası yan etkileri hakkında doğru bilgilendirme yapılmalıdır.
- mRNA Aşıları. (MODERNA ve PFIZER-BIONTECH) mRNA aşıları daha önce bu amaç ile uygulanmamış olsa da, yeni bir teknoloji ile üretilen aşılar değildir. mRNA aşıları canlı bir virüs içermez ve aşı etkinliğini artırmak için bir adjuvan kullanmaz. Aşılardaki mRNA hücre çekirdeğine girmez ve insan genomunu değiştiremez. Gebe sıçanlar üzerinde yapılan bir çalışmadan elde edilen veriler bir güvenlik endişesi olmadığını göstermiştir.
- Viral Vektör Aşıları. (Oxford-Astra Zeneca, Sputnik V) mRNA aşılarında olduğu gibi, adenovirüs vektörü bazlı aşıların gebelikte güvenliği hakkında sınırlı veri vardır, ancak adenovirüs vektörü bazlı Zika virüsü aşıları, güvenlik endişeleri olmaksızın hamile farelerde test edilmiştir. Bu aşılar canlı virüs içermez. SARS-CoV-2 spike proteini ve adenovirüs vektörü insanlarda çoğalmaz ve enjeksiyondan sonra dokulardan temizlenir. Ancak pıhtılaşmaya yatkın bir durum olan gebelikte, COVID-19 Viral Vektör aşıları ile aşılanmayı takiben gelişen pıhtılaşma riskine ait bir kanıt olmamakla birlikte gebelikte viral vektör aşılarının yapılmasına ilişkin yeterli bilgi bulunmadığı için öncelikli olarak yapılmasını önerilmemektedir.
- İnaktif Virüs Aşıları. (CoronaVac ve COVAXIN) Bu aşılar ile ilgili, enfeksiyonun önlenmesi için bildirilen, farklı etkinlik oranları mevcuttur. Şiddetli COVID-19 ve ölüme karşı mRNA aşıları kadar yüksek korumaya sahiptirler. Bu aşılarda kullanılan alüminyum
hidroksit adjuvanları, veri eksikliğinden dolayı, belirlenmiş bir FDA güvenlik kategorisine sahip olmasa da, inaktive virüs aşıları hamilelikte güvenli kabul edilir. Adjuvan olarak aluminyum tuzları, hepatit B, TDaP (tetanoz, difteri ve boğmaca) ve insan papilloma virüsü (HPV) dahil olmak üzere birçok aşıda kullanılmaktadır. Risk faktörü taşıyan gebelere önerilir. - Rekombinant Aşılar. (Novavax) SARS-CoV-2 enfeksiyonuna karşı yüksek etkinlik göstermiştir. Rekombinant teknoloji ile üretilen antijenler kullanılır. Rekombinant aşılar, çoğalmayan yapıları nedeniyle hamilelikte güvenlidir. Bununla birlikte, bu aşıda kullanılan saponin bazlı tescilli adjuvan, hamile kadınlarda güvenlik verilerinden yoksundur.
Tüm dünya ve T.C. Sağlık Bakanlığı, özellikle yüksek risk grubuna giren gebelerin COVID 19 aşılarını olmalarını önermektedir.
- Özel risk grubunda olan;
- Sağlık çalışanı olan gebeler
- Marketlerde, restoranlarda, alışveriş merkezlerinde çalışan gebeler
- Öğretmenler
- Diğer çalışanlar ile 1,5 m. den daha yakın mesafede çalışmak zorunda olan gebeler
- Sigara içen gebeler
- Obez, diyabeti, kalp hastalığı, astımı ve hipertansiyonu olan gebeler daha fazla risk altındadır.
- COVID-19 aşısı yapılmadan önce gebelik testi yapılmasına gerek yoktur.
- TDaP aşıları ile birlikte yapılabilirler.
- Rh Uyuşmazlığı olgularında Anti D İmmun globulin ile birlikte yapılabilirler.
Gebeysem, gebe kalmayı planlıyorsam veya emziriyorsam COVID-19 aşısı olabilir miyim?
İngiltere, İspanya, İsveç, İsviçre, Norveç, Finlandiya, ABD, Kanada’da gebelere COVID-19 aşısı uygulanıyor.
Avrupa İlaç Ajansı (EMA) ve CDC özel bir sağlık sorunu olmayanlarda, gebelik öncesi, gebelik ve emzirme sırasında COVID-19 aşılarının yapılmasını öneriyor. CDC, gebelerin aşılanmasının hastalığa bağlı komplikasyonlar ve artan yaşam kayıpları nedeniyle büyük aciliyet kazandığını duyurmuştur.
CDC, ABD’de 153.400, İngiltere ve İskoçya’da 66.000 anne adayının COVID-19 aşılarıyla aşılandığı ve ciddi bir yan etki kaydedilmediğini bildirmiştir.
İngiltere Aşılama ve Bağışıklama Komitesi (JCVI), gebelerde kendi yaş veya risk grubundaki kişilerle aynı anda COVID-19 aşılaması öneriyor.
Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) aşılamadan önce gebelik testi önermiyor. Aşılama nedeniyle gebeliğin ertelenmesi veya sonlandırılması öneriliyor. DSÖ, emziren kadınlarda COVID-19 aşısı yapılmasını ve aşılamadan sonra emzirmenin sürdürülmesini önermemektedir.
Aşılanmamış gebelerde istenmeyen sorunlar çok daha yüksek olup, iki doz aşılama çok önemlidir. Gebelik, bağışıklık sistemini baskılar ve kalp-solunum sistemlerine ek yük bindirir. Bu nedenle öncelik anneyi enfeksiyona karşı korumak olmalıdır. COVID-19 aşısı olmanın faydaları gebelik sırasında aşılamanın olası risklerinden çok daha önemlidir. Aşılama, yoğun bakım ve erken doğum dahil olmak üzere hem kadınlar hem de bebekler için COVID-19 risklerine karşı korunmanın en iyi yoludur. Nitekim COVID-19 ile ciddi şekilde hastalanan gebelerin çoğunluğu aşısızdır.
COVID-19 aşıları gebe kadınlar için güvenli ve etkili midir?
COVID-19 aşılarına ilişkin kanıtlar, DSÖ ile İngiltere, ABD, Kanada ve Avrupa’daki düzenleyici kurumlar tarafından sürekli olarak gözden geçirilmektedir.
DSÖ, gebelikte aşılamanın faydalarının potansiyel risklerden daha ağır bastığı tüm riskli durumlarda COVID-19 aşılarının kullanılmasını önermektedir.
Hamile ve emziren kadınlar, COVID-19 aşılarının ilk klinik denemelerine dahil edildi. Bu konuda izlem ve çalışmalar halen sürmektedir. Bununla birlikte mevcut COVID-19 aşıları (mRNA aşıları dahil) canlı virüs aşıları değildir ve canlı olmayan virüs aşıları gebelerde uzun yıllardır kullanılmaktadır. COVID-19 aşılarının hayvan deneyi sonuçları ve uygulama sonrası takiplerden elde edilen veriler hamilelikte zararlı etkileri olmadığını göstermiştir. Benzer şekilde gebelikte aşı uygulayan ülke deneyimleri de aşıların gebe olmayan kadınlarla benzer etkilerinin olduğunu ortaya koymuştur.
İngiltere’de Kraliyet Kadın Hastalıkları ve Doğum Uzmanları Koleji, COVID-19 aşılarının hamile kadınlara veya gelişmekte olan bir bebeğe zararlı olduğu bilinen bileşenler içermediğini ve gebeliğe etkilerine bakmak için hayvanlarda yapılan aşı çalışmalarında aşının hamileliğe veya doğurganlığa zarar verdiğine dair hiçbir kanıt olmadığını bildirmiştir. mRNA COVID-19 aşısının güvenliğine ilişkin erken veriler değerlendirildiğinde aşılanmış gebeler veya bebekleri için herhangi bir güvenlik sorunu bildirilmemiştir. AstraZeneca ve Sinovac aşıları da giderek daha fazla ülkede gebelikte kullanılmaya başlanmıştır.
Gebelikte ne zaman aşı yaptırmalıyım?
Gebeliğin ilk üç ayı düşük açısından risklidir ve kadınların %11-16’sında görülür. Bu nedenle gebelikte bağışıklama bazı ülkelerde 12. hafta sonrasında yapılmaktadır.
Bununla birlikte CDC raporuna göre; 20 hafta öncesi bir mRNA COVID-19 aşısı olan yaklaşık 2.500 hamile kadın arasında düşük yapma riskinde artış bulunmamıştır. ABD’de aşılar, gebeliğin herhangi bir döneminde uygulanmaktadır.
COVID-19’a karşı korumayı en üst düzeye çıkarmak için aşının mümkün olan en kısa sürede yapılmasıyla ilgili İngiltere’de de çalışmalar mevcuttur. İngiltere’de Kraliyet Kadın Hastalıkları ve Doğum Uzmanları Koleji gebe kalmaya çalışan kadınların aşılamadan sonra gebelikten kaçınmalarına gerek olmadığını, aşının gebeliğin her aşamasında güvenli ve etkili olduğunu; aşıyı gebeliğin ilk 12 hafta sonrasına kadar ertelemenin gerekli olduğuna dair bir kanıt olmadığını açıklamıştır. COVID-19 aşıları gebe kadınlarda daha sonraki gebeliklerinde geçirebilecekleri ağır COVID-19 hastalığına karşı en iyi korumayı sağlar. COVID-19 aşısının ilk dozu iyi bir koruma sağlar; ancak virüsün delta varyantına karşı bağışıklık sağlamak için en az iki doz gerektiği, gebelikte yaş, kronik hastalık gibi ek riskleri olan gebelerde ikinci dozun daha önem kazandığına dikkat çekilmektedir.
COVID-19 aşısı doğurganlığımı etkiler mi?
COVID-19 aşısının kadın ve erkeklerde doğurganlık sorunlarına neden olduğuna, plasenta ve fetüse zarar vereceğine dair hiçbir kanıt yoktur. Gebe kalmaya çalışan kadınlar mevcut COVID-19 aşılarıyla aşılanabilir aşıyı tamamladıktan sonra da hamileliği geciktirmek için hiçbir neden yoktur.
COVID-19 aşısının gebe iken aşılanmış kadınların bebekleri üzerindeki etkisi hakkında ne biliniyor?
COVID-19 aşıları yeni aşılar olduğu için gebelikte COVID-19 aşısı olan kadınların bebekleri üzerindeki uzun vadeli etkileri hakkında henüz bir çalışma yoktur, ancak COVID-19 aşıları “canlı” aşılar olmadığından, insanda enfeksiyona neden olmaz. Üstelik; diğer canlı olmayan aşılar, gebelikte uzun yıllardır güvenle yapılmaktadır. mRNA aşıları (Pfizer ve Moderna) da enjekte edildikten sonra hızla parçalanırlar ve aşılamadan sonraki birkaç gün içinde aşı mRNA’sı kalmaz. 40.000’den fazla gebe kadının yer aldığı altı ayrı çalışmada aşı olmanın, gebe kadınlarda düşük, erken doğum, ölü doğum ve bebeklerde doğumsal anormallik riskini artırmadığını göstermiştir.
Aşılar, doğmamış çocuğunuza COVID-19’a karşı bir miktar koruma sağlayabilir mi?
Bu konuda yeterli sayıda araştırma bulunmamaktadır. Sadece bir gebede aşı sonrası koruyucu antikorların plasentayı geçerek bebeğin COVID-19’a karşı bağışıklığına yardımcı olduğu gösterilmiştir. Annenin aşılanmasının yeni doğanları COVID-19’dan korumaya yardımcı olması muhtemel olsa da bu antikorların ne kadar koruma sağlayacağını veya bu korumanın ne kadar süreceğini belirlemek için daha fazla araştırmaya ihtiyaç vardır.
Emzirirken COVID-19 aşısı olabilir miyim?
COVID-19 aşıları canlı virüs içermediğinden bebek için risk oluşturması beklenmez. COVID-19 aşısı gebeler ve bebekler dahil olmak üzere hiç kimseyi COVID-19 ile hasta edemez, aşılar vücutta çoğalabilen canlı organizmalar içermediğinden anne karnındaki bebeğe bulaşamaz. Erken veriler gebelik sırasında bir mRNA COVID-19 aşısı olmanın enfeksiyon riskini azalttığını göstermektedir. Koronavirüs aşısı olduysanız emzirmeyi ertelemenize veya kesmenize gerek yoktur.
Tüp bebek tedavisi sürecinde aşı yaptırabilir miyim?
Evet, tüp bebek tedavisi sırasında COVID-19 aşısı yaptırabilirsiniz. Bu süreçte aşı yaptırırsanız, kendinizi ve bebeğinizi gebelikte COVID-19 enfeksiyonunun etkilerinden korumaya yardımcı olabilirsiniz.
COVID-19 aşılarının yan etkileri nelerdir ve aşıya karşı bir reaksiyon gelişirse ne yapmalıdır?
Gebelerde aşılamadan sonra gebe olmayanlardan farklı yan etkiler bildirilmemiştir. Genel olarak aşıların yan etkileri hafiftir ve uzun sürmez. Aşıdan sonraki ilk iki günde en çok görülen yan etkiler; yorgunluk, ağrı, titreme ve enjeksiyon yapılan kolda ağrı veya hassasiyettir. Gebe olmayan bireylerde COVID-19 aşılarının bir veya iki gün süren ateş veya kas ağrısı gibi hafif ve kısa süreli yan etkileri olduğu bilinmektedir. Alerjik reaksiyon veya pıhtılaşma sorunları gibi ciddi yan etkiler çok nadirdir. Ayrıca grip benzeri belirtiler olabilir. Ateşiniz 38°C veya üzerine yükselirse dinlenip, hamilelikte güvenli olan parasetamol kullanabilirsiniz.
