Mantar vajiniti veya candida vajiniti olarak da adlandırılan enfeksiyon kadınlar arasında oldukça yaygındır. En sık görülen belirti, cinsel organ cildinde kaşıntı ve tahriştir. Mantar enfeksiyonu genellikle sık tekrarlamasa da bazılarında tekrarlamalar sık olur ve hatta kronikleşebilir.
Mantar enfeksiyonu genellikle adet dönemleri olan yani genç erişkin kadınlarda sık görülür. Hormon kullanmayan menopoz olgularında ve adetleri henüz başlamamış olan kız çocuklarında mantara nadiren rastlanır.
Dış cinsel organ ve vajinada mantar enfeksiyonu nedir?
Mantar enfeksiyonu dış cinsel organ (vulva) ve vajnayı tuttuğundan vulvovajinal mantar enfeksiyonu olarak adlandırılır. Mantar, vulvada kaşıntı ve tahrişe neden olur. Enfeksiyon, bir mantar türü olan candida tarafından oluşturulur.
Kadın Dış Üreme Organları Anatomisi
Mantar Enfeksiyonunun Belirtileri
En sık rastlanan vajinal mantar enfeksiyonu belirtileri:
- Dış cinsel organda kaşıntı (en sık rastlanan belirtidir)
- Ağrı, kızarıklık, şişme ve tahriş
- İdrar yaparken yanma
- Cinsel temas sırasında acı
- Anormal vajinal akıntı. Peynir kırıkları şeklinde ve beyaz olabildiği gibi ince ve sulu da olabilir.
Mantar vajiniti belirtileri pek çok başka hastalık ile çok benzerdir. Bunlar arasında bakteriyel vajinoz (vajinanın bakteriyel enfeksiyonları), trikomonas vajiniti (cinsel yolla bulaşan bir parazit vajiniti) ve dermatit (cildin değişik tahrişlerine bağlı) bulunur. Bu nedenle başta kaşıntı olmak üzere belirtilerin hangisinden kaynaklandığını muayene etmeden bilmek pek mümkün değildir.
Belirtilerin mantar enfeksiyonundan kaynaklandığını nasıl anlayabilirim?
Belirtilere bakarak sorunun mantar enfeksiyonu veya başka bir hastalıktan kaynaklandığını anlamak kolay değildir. Mantar enfeksiyonunda ortaya çıkan belirtiler başka hastalıklarda da görülebilir.
Sorunun mantar enfeksiyonundan kaynaklandığına emin olmak için yapılacak en iyi şey muayene olmaktır. Muayene sırasında tanıdan emin olunamazsa vajinal akıntıdan alınan örnek mikroskopla incelenebilir veya mantar türünü belirlemek için kültür yapılabilir.
Kaşıntı ve yanmaya neden olabilen bakteriyel vajinoz veya trikomonas enfeksiyonundan ayırt etmek için pH bakılması gibi testler yapılabilir.
Vajinal Mantar Etkeni Candida
Enfeksiyona neden olan mantar mikrobu vajna ve barsağınızda normal olarak bulunur. Bu mantarlar belirtiye neden olmazlar. Barsak veya vajinada oluşan bazı çevresel koşul değişiklikleri mantar mikrobunun artmasına ve hastalık yapmasına neden olabilir. Bazı ilaçların (özellikle antibiyotikler) kullanılması, stres gibi faktörler mantar mikrobunun çoğalmasına neden olarak enfeksiyonu başlatır.
Mantar Vajiniti İçin Risk Faktörleri
Mantar vajiniti ile gelen kadınların çoğunda altta yatan bir sağlık problemine rastlanmaz. Mantar enfeksiyonu gelişme riskini artıran bazı faktörlerden bahsedilebilir. Bunlar:
- Antibiyotikler. Antibiyotikler, vajinada normal olarak yaşayan ve vajinayı koruyan bakteriler de dahil olmak üzere pek çok bakteriyi öldürür. Oysa bu yararlı bakteriler vajinada mantar mikrobunun üremesini önleyebilir. Bu nedenle antibiyotik kullanımı sonrası kadınlarda mantar vajinitine sık rastlanır.
- Hormonal Doğum Kontrol Yöntemleri. Doğum kontrol hapları, vajinal halkalar ve enjeksiyonlar bunlar arasındadır. Östrojen hormonu içeren doğum kontrol yöntemi kullanan kadınlarda vajinada mantar enfeksiyonu riskinde artış görülür.
- Doğum Kontrol Araçları. Ülkemizde .ok sık kullanılmamakla birlikte vajina içine uygulanan süngerler, diyafram ama en önemlisi rahim içi araçlar (spiral) mantar enfeksiyonu riskinde artma oluşturur. Sperm öldürücü solüsyonlar da ülkemizde satılmamakla birlikte kondomların üzerinde bulunabilmektedir. Bunlar mantar riskini artırmaz ama tahriş ile kaşıntıya neden olabilir.
- Bağışıklık Sisteminin Zayıflaması. Bağışıklık sisteminde zayıflamalar mantar vajiniti riskini artırır. Bağışıklık sistemini zayıflatan önemli hastalıklar arasında AIDS (HIV enfeksiyonu) ve bazı ilaçlar (kortizon, kemoterapi, organ nakli sonrası kullanılan ilaçlar) bulunur.
- Gebelik. Gebelik sırasında mantar vajiniti olmasa da akıntı miktarında belirgin artma görülür. Her akıntı mantar olmasa da gebelikte mantar vajiniti riskinde artış olur.
- Diyabet. Şeker hastalığı ve özellikle iyi tedavi edilmeyen şeker hastalarında mantar enfeksiyonu riski daha yüksektir.
- Cinsel aktivite. Vajinal mantar enfeksiyonu cinsel yolla bulaşan bir enfeksiyon değildir. Hiç cinsel ilişkisi olmayan bir kadında da görülebilir. Ancak cinsel aktivite mantar enfeksiyonu riskini artırır.
Vajinal Mantar Enfeksiyonunda Tanı
Vajinal mantar enfeksiyonu tanısı muayene ile konur. Bazı olgularda tanıyı kesinleştirmek için akıntıdan örnek alınıp mikroskop ile incelenmesi gerekebilir. Mantar enfeksiyonu tanısı konmadan kendi kendinize ilaç kullanmaya çalışmamalısınız.
Kendi kendine tanı konabilir mi?
Pek çok kadın her akıntı ve kaşıntıyı vajinal mantar enfeksiyonu zannederek reçetesiz ilaçlara yönelmektedir. Yapılan bir araştırmada kadınların akıntıları konusundaki kararlarının doğruluk oranı %11 bulunmuştur. Daha önce mantar vajiniti geçirenlerde ise doğru tanı oranı %35.
Kendi kendinize tanı ve tedavi çabanız:
- Uygun ve etkili olmayan reçetesiz ilaçlar nedeniyle para kaybına
- Doğru ve etkili tedavi uygulayamadığınızda zaman kaybına
- İlaçlardan sonra kaşıntı ve yanmanın daha da şiddetlenmesine neden olabilir.
Bu nedenle kendi kendinize bir önlem almadan önce muhakkak muayene olmalısınız.
Mantar Vajinitinin Tedavisi
Mantar enfeksiyonu tedavisinde ağızdan alınıp yutulan tabletler, vajinaya yerleştirilen fitiller veya vulvaya sürülen kremler kullanılır. Bu ilaçlar, enfeksiyona neden olan mantar mikroplarını öldürür.
- Vajinal tedavi. Vajinal mantar enfeksiyonu tedavisinde genellikle vajinal fitil veya kremler kullanılır. Bunlar gece yatarken uygulanmalıdır. Kremlerin tümü ve fitillerin bazılarının uygulanması için kutu içinde uygulama aparatı bulunur. Vajinal fitillerden kutu içinden 1,2,3 veya 4 tane çıkanlar bulunmaktadır. Tedavinin süresi enfeksiyonunuzun ne kadar şiddetli olduğu ile ilişkili olacaktır.
- Ağızdan tedavi. Bir diğer alternatif tedavi şekli ağızdan alınan kapsül veya haplardır. Sklıkla tek dozluk tedavi uygulanmakla birlikte enfeksiyonun şiddeti ve eşlik eden hastalıkların bulunup bulunmamasına bağlı olarak doz tekrarı gerekli olabilir.
Ağızdan alınan hapların yan etkilerine nadiren rastlanır ve rastlananlarda da şiddetli değildir. Midede rahatsızlık, baş ağrısı ve ciltte kızarıklıklar görülebilir. Mantar öldürücü haplar bazı başka ilaçlarla etkileşim içinde olabilir. Bu konuda doktorunuz veya eczacınızdan bilgi almanız gerekir. Hamilelerin ağızdan alınan mantar haplarını kullanmaları, bebekte yol açabileceği bazı sorunlar nedeniyle uygun değildir.
Ne zaman iyileşirim?
Genellikle tedaviye başladıktan sonra kısa sürede belirtiler azalır. Ancak tedavi sonrası bir süre daha kaşıntı ve hassasiyet hissedebilirsiniz. Tedavi bitiminden birkaç gün sonra belirtiler geçmemişse tekrar muayene olmalısınız. Bazen tekrar ve farklı ilaç tedavileri gerekebilir.
Tekrarlayan Vajinal Mantar Enfeksiyonu
Kadınların %5-8’inde yılda dört veya daha fazla sayıda mantar enfeksiyonuna rastlanır. Bu olgular sık tekrarlayan mantar enfeksiyonları olarak adlandırılır.
Tekrarlayan mantar enfeksiyonlarında muayene olmalısınız. Öncelikle sorununuzun mantar enfeksiyonu olduğuna emin olunmalı, gerekirse mantarın türü belirlenmeye çalışılmalıdır. Mantar türleri çok sayıda olmasa da bazen farklı ilaçların kullanılması gerekebilir. Üstelik farklı mantar türlerinin belirtileri birbiri ile aynı olduğu gibi allerji gibi hastalıklar da bu belirtilere yol açabilir. Mantar enfeksiyonunuz sık tekrarlıyorsa öncekinden farklı ilaçlarla tedavisi gerekebilir.
Etkinliği çok iyi kanıtlanmış olmamakla birlikte yoğurt gibi probiyotik bakteri içeren besinlerin alınması, probiyotik içeren ilaçların kullanılması veya vajinal probiyotik fitiller sık tekrarlayan olgularda denenmektedir.
Tekrarlayan Vajinal Mantar Enfeksiyonu Tanısı
Mantar enfeksiyonu tedavisine başlamadan önce tanının doğru konması çok önemlidir. Tekrarlayan mantar enfeksiyonlarında yapılan muayene sıraında mantar enfeksiyonu ile karışabilecek diğer vajinal enfeksiyonlar,allerjik rwaksiyonlar, hassasiyet ve egzema değerlendirilmelidir. Hastanın yalnızca belirtilerine bakılarak muayen etmeden uygulanan tedavilerin başarı şansı düşüktür.
Vajinal mantar enfeksiyonların çoğundan Candida albicans adlı mantar mikrobu sorumludur. Tekrarlayan mantar enfeksiyonları Candida glabrata veya Candida crusei gibi daha nadir mantar mikrobu türlerinden kaynaklanabilir. Tekrarlayan olgularda bazen bu nadir görülen mantar türlerinin belirlenmesi için vajina kültürü yapılabilir. Eğer bu nadir mantar türleri saptanırsa farklı ilaçlar kullanılabilir. Vajinal kültür için alınan sıvı örneği laboratuvara gönderilir.
Tekrarlayan Mantar Enfeksiyonunda Tedavi
Tekrarlayan mantar enfeksiyonlarında daha uzun süreli tedavi uygulamak gereklidir. Bazen altı ay süre ile aralıklı olarak ilaç almak gerekebilir. Uzun süreli tedavilerden sonra bile mantar enfeksiyonu tekrarlamalarına rastlanabilir.
Cinsel Partnerin Tedavisi
Vajinal mantar enfeksiyonu cinsel yolla bulaşan bir hastalık olmadığı halde zaman zaman cinsel partnerden bulaşma görülebilir. Bu nedenle eşte belirti yoksa eşin tedavisi gerekli değildir.
Mantar Enfeksiyonunu Önleme
Vajinal mantar enfeksiyonlarının tekrarlamasında bir risk faktörüne genellikle rastlanmaz. Ancak enfeksiyon riskini artıran bazı faktörler vardır.
- Diyabetes mellitus (Şeker Hastalığı). Kan şekeri yüksek seyreden, iyi tedavi edilmemiş şeker hastalarında, sağlıklı kişilerden daha sık vajinal mantar enfeksiyonu görülür. Kan şekerinin düzenlenmesi ile mantar enfeksiyonu riski azaltılabilinir.
- Antibiyotikler. Antibiyotik kullanımı sonrası her üç kadından birinde vajinal mantar enfeksiyonu görülür. Antibiyotikler, vajinayı mantardan koruyan flora bakterilerinin ölmesine neden olur. Antibiyotik kullanımı sonrası mantara yakalandığı bilinenlerde vajina florasının her antibiyotik kullanımı sonrası düzenlenmesi mantar enfeksiyonunu önleyebilir.
- Artmış östrojen düzeyleri. Vajinal mantar enfeksiyonu; doğum kontrol hapı kullanımı, gebelik, menopozda bölgesel veya hap olarak östrojen tedavisi sonucu artan östrojen düzeyleriyle tetiklenebilir.
- Bağışıklık baskılanması. Kortizon kullanımı, AIDS gibi nedenlerle bağışıklık sistemi güçsüz kalanlarda mantar enfeksiyonu riski artar.
- Doğum kontrol araçları. Yurdumuzda sık kullanılmamakla birlikte diyafram ile mantar vajiniti riskinde artma görülür. Rahim içi araç (spiral) de mantar enfeksiyonu görülmesi riskni artırır. Kondomların üzerinde bulunan sperm öldürücü solüsyonlar mantar enfeksiyonu riskini artırmaz.
- Genital temizlik, sıkı giyinme ve sentetik kumaşlı giysiler ile ilişkisi kanıtlanmamış olmakla birlikte riski artırdığı düşünülmektedir.
Özet
- Vajinal mantar enfeksiyonu kadınların sık karşılaştığı bir sağlık sorunudur.
- Genital mantar enfeksiyonunun en sık rastlanan belirtisi kaşıntıdır. Bazı olgularda idrar yaparken yanma, tahriş, kızarıklık, cinsel temas sırasında acı dokularda şişme, akıntı da görülebilir. Akıntı varsa peynir kırıklarına benzer tarzda görülür.
- Mantar enfeksiyonu belirtileri pek çok başka hastalıkla karışabilir. Tanı ve tedavi için muayene olmalısınız.
- Mantar enfeksiyonu riskini artıran pek çok şeyden bahsedilebilir. Bunlar arasında antibiyotik, doğum kontrol hapı, kortizon kullanımı, gebelik, bağışıklık sisteminin zayıflaması sayılabilir.
- Vajinal mantar enfeksiyonu tanısı için muayene olmanız gerekir. Bazen tanıyı kesinleştirmek için alınan sıvı örneğinin mikroskop ile incelenmesi veya kültürü gerekli olabilir. Tedaviye geçilmeden önce mutlaka tanı konmuş olmalıdır.
- Tanı konmadan hiç bir ilaç kullanmamalısınız.
- Vajinal mantar enfeksiyonu tedavisinde vajinal fitil, krem veya ağızdan alınan haplar kullanılabilir.
