Üreme farkındalığı, adet döngüsünde en üretken zamanın (bir kadının hamile kalma riski en yüksek olan zaman) bilinmesi ve fark edilmesi durumudur. Eğer üreme farkındalığına sahipseniz, bir doğum kontrol yöntemi olarak üretken zamanda cinsel ilişkiden kaçınarak ya da kondom gibi bir bariyer metodu kullanarak hamile kalmayı önleyebilirsiniz. Eğer hamile kalmaya çalışıyorsanız üretken günlerde cinsel ilişkiye girmeniz gerekir.
Adet döngüsü bir adet kanamasının ilk gününde başlayarak diğer adet kanamasının ilk gününe kadar olan süre olarak tanımlanabilir. Ortalama bir adet döngüsü 28 gün sürer. Normal bir adet döngüsünde yumurtalıklardan yumurta salgılanır, bu sürece yumurtlama adı verilir. Ortalama bir 28 günlük adet döngüsünde yumurtlama sıradaki adet döneminin başlangıcından 14 gün önce oluşur. Yumurtlama ile adet döneminin başlangıcı arasındaki günlerin sayısı adet döngüsünün en tutarlı sayılarıdır. Yumurtlamadan sonra yumurta, yumurtalık kanalından rahime doğru aşağı iner.
Yumurta, yumurtlamanın ardından yaklaşık 24 saat canlı kalabilir. Erkeğin spermi kadının vücudunda girilen cinsel ilişkinin ardından 3 gün (bazen 5 güne kadar) canlı kalabilir. Eğer yumurtlamadan 5 gün öncesinden 2 gün sonrasına kadar olan aralıkta cinsel ilişkiye girerseniz hamile kalabilirsiniz. Hamile kalma şansınız en yüksek olduğu durum canlı spermlerin yumurtlama sırasında yumurta kanalınızda olması durumudur.
Üreme farkındalığı, hamileliği önlemek için kullanıldığında (mükemmel bir uygulamanın ilk yılında) 100 kadından 1-5’inden azı hamile kalır. Mükemmel uygulamadan kasıt metodun adet döngüsü boyunca doğru ve tutarlı bir biçimde kullanılması durumudur. Tipik bir uygulama (metodun bazen yanlış ya da tutarsız bir şekilde ortalama bir insan gibi kullanılması) ile hamilelik oranları artar. Tipik bir uygulamanın ilk yılında 100 kadından 12-24’ü hamile kalır.
Aşağıdaki metotlar üreme farkındalığı odaklıdır:
- Standart günler metodu
- Servikal mukus metodu
- Bazal vücut sıcaklığı metodu
- Belirti ve sıcaklık metodu
Standart Günler Metodu
Standart günler metodu, adet döngüsünde üretkenliğin en yüksek olduğu günlerin belirlenmesi kuralıyla işler. Eğer döngünüz 26 ila 32 gün arasında sürüyorsa standart günler metodu 8. ve 19. günlerin arasını en üretken günler olarak göz önünde bulundurur. Hamileliği önlemek için bu günlerde cinsel ilişkiden kaçınmanız ya da doğum kontrolü için olan bariyer metotları kullanmanız gerekir.
Aksine, hamile kalmak istiyorsanız özellikle 8. ve 19. günler arasında cinsel ilişkiye girmeniz uygun olur. Standart günler metodu eğer adet döngünüz 26 ila 32 gün arasında tutarlı ve düzenliyse en iyi şekilde işler.
Servikal Mukus Metodu
Servikal mukus metodu serviks tarafından üretilen mukusun üretimindeki, görüntüsündeki ve dokusundaki değişimlerin farkına varmayı gerektirir. Yumurtlamadan hemen önce serviks tarafından üretilen mukus miktarı gözle görülür şekilde artış gösterir ve mukus daha ince ve kaygan bir yapı kazanır. Yumurtlamadan hemen sonra serviks tarafından üretilen mukus miktarı gözle görülür şekilde azalır ve daha kalın ve az farkına varılır bir yapı haline gelir. Hamileliği önlemek için servikal mukusu ilk gözlemlediğiniz andan itibaren cinsel ilişkiye girmekten kaçınmanız ya da doğum kontrolü için olan bariyer metotları kullanmanız gerekir.
Aksine, hamile kalmak istiyorsanız özellikle servikal mukusun varlığında, mukus ince ve kaygan bir yapıya sahipken cinsel ilişkiye girmelisiniz. Servikal mukusa bakılma yoluyla kullanılan metotlarda, günlük rutinde ya da sağlık rutininde yapılan herhangi bir değişiklik yumurtlamaya dair belirtilerin okunmasını zorlaştırabilir. Bu değişimlere dikkat etmek gerekir. İlaç tedavileri, kadınsal bölgelerin temizliği için kullanılan ürünler, vajinanın temizleme amacıyla suyla ya da başka sıvılarla yıkanması, cinsel ilişki, emzirme ya da kayganlaştırıcı kullanılan pelvis muayenesi gibi rutindeki değişimler servikal mukus yapısında farklılaşmalara yol açabilir.
İki Gün Metodu
İki gün metodu servikal mukus metodunun bir alt çeşididir. İki gün metodunda servikal mukusunuzu günde iki kere kontrol edip kendinize iki soru sormanız gerekir.
- Bugün hiç servikal mukus salgısı gözlemledim mi?
- Dün hiç servikal mukus salgısı gözlemledim mi?
Eğer bugün ya da dün herhangi bir servikal mukus salgısı gözlemlediyseniz, bu büyük ihtimalle üretken olduğunuz anlamına gelir. Hamileliği önlemek için bu günlerde cinsel ilişkiden kaçınmanız ya da doğum kontrolü için olan bariyer metotları kullanmanız gerekir.
Aksine, hamile kalmak istiyorsanız özellikle servikal mukus salgısını gözlemlediğinizde cinsel ilişkiye girmelisiniz. Eğer bugün ve dün (iki gün üst üste) servikal mukus salgısı gözlemlemediyseniz hamile kalma olasılığınız daha düşük demektir.
Bazal Vücut Sıcaklığı Metodu
Bazal vücut sıcaklığı, vücudunuzun tamamen dinlenme halindeyken sıcaklık değeridir. Çoğu kadın için normal sıcaklık değeri yumurtlama sırasında biraz artar (0.5–1°C) ve adet döngüsünün sonuna kadar yüksek halini korur. En üretken günler sıcaklık artışından önceki iki üç gündür. Bazal vücut sıcaklığınızı takip etmek için her sabah uyandıktan sonra hiçbir aktiviteye girişmeden önce (yataktan kalkmak ya da herhangi bir şey yiyip içmek de dahil olmak üzere) vücut sıcaklığınızı ölçmeniz ve bu sıcaklık değerlerini günlük olarak kaydetmeniz gerekir. Bazal vücut sıcaklığı kendi başına incelendiğinde hamileliği önlemek ya da desteklemek için iyi bir işaret vermez. Sadece yumurtlamanın ne zaman olduğuna dair bilgi verir, ne zaman olacağına dair bir bilgi vermez. Aynı zamanda ateşiniz olduğu zamanlarda (örneğin; grip virüsünden hastalandığınız ya da devamlı bir ilaç tedavisi uyguladığınız zamanlarda) bazal vücut sıcaklığı metodunun güvenilir olmayacağını aklınızda bulundurmanız gerekir.
Belirti ve Sıcaklık Metodu
Belirti ve sıcaklık metodu çeşitli metotların kombinasyonu ile işler. En çok kullanılan iki metot bazal vücut sıcaklığı metodu ve servikal mukus metodudur. Marquette adıyla bilinen metot, bazal vücut sıcaklığının ve servikal mukusun elektronik hormonal üreme ekranı ile izlemesinin kombinasyonu ile işler. Ekran idrardaki hormonları belirleme yoluyla üretken günleri tasdik eder. Standart günler metodu gibi diğer metotlar ya da işaretler de üretkenlik zamanının başladığı ve bittiği günleri belirlemenin tekrar kontrol edilmesi için kullanılabilir.
Üreme Farkındalığının Avantaj ve Dezavantajları
Bu metotların kullanımının masrafı oldukça azdır. Çoğu kadın üreme farkındalığının doğum kontrolü olarak kullanılması herhangi bir ilaç tedavisi veya aygıt içermediği için bu metotları sever.
Üreme farkındalığının hamileliği önlemede kullanılması cinsel yolla bulaşan hastalıklardan ve HIV virüsünden korunmada etkili değildir. Eğer cinsel yolla bulaşan hastalıkları kapma konusunda yüksek risk altındaysanız üreme farkındalığı odaklı metotları kullanmanız iyi bir seçenek olmayabilir. Aynı zamanda bu metotlar karşı cinsteki cinsel eşinizin sizinle yapacağı işbirliğini gerektirir.
Eğer üreme farkındalığını hamileliği önleme metodu olarak kullanmayı arzu ediyorsanız kadın hastalıkları ve doğum uzmanınız ile görüşmelisiniz. Akıllı telefonlardaki uygulamalar ve internet siteleri gibi araçlar da aynı zamanda size adet döngünüz hakkındaki bilgileri kaydetmeniz ve üretken zamanınızı hesaplamanız konusunda yardımcı olabilir.
Bazı durumlarda üreme farkındalığı odaklı metotların kullanımı zor olabilir. Eğer aşağıdaki durumlardan herhangi birisi sizde varsa üreme farkındalığının doğru kullanımı kolay değildir.
- Menopoz dönemine yaklaşıyorsanız.
- Adet görmeye henüz yeni başladıysanız.
- Yakınlarda hormonal bir doğum kontrol metodu ya da üreme belirtilerinin incelenmesi konusunda herhangi bir etkisi olabilecek bir ilacı kullanmayı bıraktıysanız.
- Yakınlarda bir bebek sahibi olduysanız (adet döngünüz düzene girene kadar belirli üreme farkındalığı odaklı metotları kullanmayı ertelemelisiniz).
Üreme farkındalığı odaklı metotların kullanımı şu durumlarda uygun değildir.
- Üretken günlerde cinsel ilişkiden kaçınmak ya da bariyer metotları kullanmak elinizden gelmiyorsa.
- Tıbbi risklerden ötürü hamile kalmanız tavsiye edilmiyorsa.
- Adet zamanları arası süreçte normal adet zamanındaki kanamadan ayırt etmesi zor olan kanamalar yaşıyorsanız ya da bu kanamalar servikal mukus salgınızı incelemenizi güç kılıyorsa.
