Günümüzde kullanılan modern korunma yöntemleri arasında spermisid uygulamaları, diyafram ve kondom gibi bariyer yöntemler, oral kontraseptifler, yamalar (patch), implantlar, enjektabl yöntemler, rahim içi araçlar ve sterilizasyon yer almaktadır.
Rahim İçi Araçlar (RİA – Spiral)
Spiral, doktorunuz tarafından vajina ve serviks geçilerek rahim içine yerleştirilir. Şu anda mevcut olan RİA’lar güvenli ve etkilidir. Farklı spiral türleri:
- Bakırlı spiral. Bakır içeren RİA en az 5 yıl boyunca etkili kalır, ancak süresi dolmadan da çıkarılabilir. Bakırlı RİA herhangi bir hormon içermez. Bakırlı RİA adet kanamasının miktar ve süresinin yanı sıra ağrısını da artırır.
- Hormonlu spiral. Levonorgestrel salgılayan RİA, rahim ağzı sümüksü salgısını kalınlaştırırken endometriumu (rahim iç tabakası) inceltir. Bu RİA ayrıca adet kanamasını ve ağrısını azaltır. Hormonlu RİA’lar beş yıla kadar erinde bırakılabilir, ancak süresi dolmadan da çıkarılabilir. Hamileliği önlemede oldukça etkilidirler. Bazen adet dönemlerini tamamen durdurur; RİA çıkarıldığında adet kanamaları normale döner.
Doğum Kontrol İmplantları
Tek çubuklu progestin implantı Nexplanon, ülkemizde bulunmaktadır. Doktorunuz tarafından kolunuza yerleştirilir. Hormon yavaş yavaş vücuda emildiği için hamileliği en az beş yıl engeller, ancak süresi dolmadan da çıkarılabilir. Takıldıktan sonra etkisi 24 saat içinde başlar. En rahatsız edici yan etki düzensiz kanamadır. Doğurganlık, çubuk çıkarıldıktan sonra hızla normale döner.
Doğum Kontrol İğneleri
Ülkemizde üç aylık (Progestin içeren Depo-Provera) ve aylık (Östrojen ve progestin içeren Mesigyna) doğum kontrol iğneleri bulunmaktadır.
Depo medroksi progesteron asetat, uzun etkili bir progestin hormonudur. DMPA, her üç ayda bir, kalça veya üst kol gibi bir yerden kas içine enjekte edilir.
DMPA, düzenli kullanıldığında çok etkilidir.
Yan etkiler. DMPA’nın en yaygın yan etkisi, özellikle ilk üç ila altı ayda düzensiz veya uzun süreli vajinal kanama ve lekelenmedir. Kullananların yarısı bir yıl süre ile adet olmaz. Yumurtlama ve adet kanamaları genellikle son DMPA enjeksiyonundan sonraki altı ay içinde normale dönse de, nadiren bir buçuk yıl sürebilir. Bu nedenle DMPA, yalnızca önümüzdeki yıl veya daha uzun süre hamile kalmak istemeyen kadınlar tarafından kullanılmalıdır.
Doğum Kontrol Hapları
“Hap” olarak da adlandırılan doğum kontrol haplarının çoğu, östrojen ve progestin hormonlarının kombinasyonudur.
Etkinlik. Doğru alındığında doğum kontrol hapları çok etkilidir. Bir hapı almayı unutursanız, mümkün olan en kısa sürede almalısınız. İki hapı kaçırırsanız, günde bir hap almaya devam edin ve yedi gün boyunca yedek bir doğum kontrol yöntemi (örn. prezervatif) kullanın. Üç veya daha fazla hapı kaçırırsanız, doğum kontrol hapını kutu bitmiş gibi bir hafta bırakıp sonra devam etmelisiniz.
Yan etkiler. Hapın yan etkileri şunlardır:
- İlaca başladıktan iki ila üç ay sonra düzelen mide bulantısı, göğüslerde hassasiyet, şişkinlik ve ruh hali değişiklikleri.
- Düzensiz vajinal lekelenme veya kanama. Bu özellikle ilk birkaç ay boyunca yaygındır. Bir hapı unutmak da düzensiz kanamaya neden olabilir.
Yalnızca progestin içeren haplar
Mini hap olarak da adlandırılan bu ilaçlar geleneksel doğum kontrol haplarından farklı olarak, yalnızca progestin içerir, östrojen içermez. Progestin, vücutta doğal olarak salgılanan progesterona çok benzer. Bu tür haplar östrojen alamayan veya almaması gerekenler için uygundur.
Sadece progestin içeren haplar, her gün aynı saatte alındığında kombinasyon hapları kadar etkilidir. Bununla birlikte, yalnızca progestin içeren hapların etkisi, üç saatten fazla gecikirseniz azalır. Bu durumda acil kontraseptifler düşünülebilir.
Cilt Yamaları
Doğum kontrolü için kullanılan cilt yamaları, doğum kontrol haplarındaki gibi iki hormon, östrojen ve progestin içerir. Yama doğum kontrol hapları kadar etkilidir ve her gün almak zorunda olmadığınız için tercih edilebilir.
Doğum Kontrol yamaları ülkemizde bulunmamaktadır. Yamayı bir hafta boyunca üst kol, omuz, üst sırt veya kalçaya takılır. Bir hafta sonra eski yama çıkarılıp yenisi uygulanır. Bu üç hafta boyunca tekrarlanır. Dördüncü hafta yama takılmaz ve adet dönemi bu hafta içinde gerçekleşir.
Yamanın riskleri ve yan etkileri bir doğum kontrol hapınınkine benzer, ancak damar içi pıhtılaşma riski biraz daha yüksektir.
Vajinal Halka
Esnek plastik vajinal halka (NuvaRing) östrojen ve progestin içerir. Halka, hormonların yavaş yavaş vücuda emildiği vajinaya takılır. Vajina içinde üç hafta kalır, ardından çıkarılıp bir hafta kullanılmaz. Adet dönemi bu dördüncü haftada gerçekleşir. Her dört haftada bir yeni bir NuvaRing satın almanız gerekir. Vajinal halka hamileliği, doğum kontrol hapına benzer şekilde önler.
Halka fark edilmez ve takıp çıkarmak kolaydır. Halka, örneğin ilişki sırasında olduğu gibi, istenirse üç saate kadar vajinadan çıkarılabilir. Vajinal halkanın riskleri ve yan etkileri doğum kontrol hapları gibidir.
Bariyer Yöntemleri
Bariyer kontraseptifler spermin rahme girmesini engeller. Bariyer kontraseptifler prezervatif, diyafram ve servikal başlıktır.
Erkek prezervatifi. Erkek prezervatifi, penisin üzerine takılan ince, esnek bir kılıftır. Etkili olması için, kullanım talimatına dikkatle uymak gerekir. Prezervatifler etkinliğini artırmak için vajinal sperm öldürücü ile kullanılır. Başka bir doğum kontrol yöntemi (örneğin hap) kullanan birçok kişi, cinsel yolla bulaşan hastalıkları önlemek için prezervatif de kullanabilir.
Kadın prezervatifi. Kadın prezervatifi, spermin vajinaya girmesini önlemek için bir kadın tarafından vajinaya takılır. Poliüretandan yapılmış ve önceden yağlanmış bir kılıftır. Vajinanın içine yerleştirilir. Prezervatifin halka şeklindeki bir kısmı vajinanın içinde, halka şeklindeki ikinci kısmı vajinanın dışında kalır.
Diyafram/servikal başlık. Diyafram ve servikal başlık, rahim ağzı üzerine oturur ve spermin rahme girmesini engeller. Bu cihazlar lateks veya silikon kauçuk olarak birden fazla çeşit ve boyutta bulunur. Doktorunuz tarafından denenmesi gerekir. Diyafram ve servikal başlıklar bir sperm öldürücü ile kullanılmalı ve cinsel ilişkiden sonra altı ila sekiz saat yerinde bırakılmalıdır. Diyafram bu süreden sonra çıkarılır. Servikal başlık 24 saate kadar yerinde kalabilir.
Spermisidler. Spermisidler, spermleri öldüren kimyasal maddelerdir. Spermisitler jel, köpük, krem, film, fitil ve tablet gibi çeşitli formlarda olabilir.
Kalıcı Doğum Kontrol Yöntemleri
Bunlar, hamile kalmanızı veya çocuk sahibi olmanızı kalıcı olarak önleyen bir işlemlerdir. Tüp ligasyonu (kadınlar için) ve vazektomi (erkekler için) en yaygın iki kalıcı doğum kontrol yöntemidir. Bu yöntemler kalıcıdır ve ancak hamileliği kalıcı olarak önlemek istediğinizden eminseniz düşünülmelidir.
Tüp ligasyonu. Tüp ligasyonu, kadınlarda hamileliği kalıcı olarak önlemek için fallop tüplerinin cerrahi olarak kesilip bağlanması şeklinde uygulanır. İşlem bir ameliyathanede yapılır. Doğum sonrası eve gitmeden önce veya sezaryen sırasında tüp ligasyonu yapılabilir. Gebelik dışında her hangi bir zamanda da uygulanabilir.
Vazektomi. Vazektomi, erkeklerde testislerden sperm taşıyan tüpler olan vas deferensin kesilip bağlanması şeklinde uygulanır. Lokal anestezi altında doktor muayenehanesinde uygulanabilen güvenli, oldukça etkili bir işlemdir. Vazektomiyi takiben, testler menide hiç sperm bulunmadığını doğrulayana kadar yaklaşık üç ay boyunca başka bir doğum kontrol yöntemi (örn. prezervatif) kullanmanız gerekir.
Diğer Doğum Kontrol Yöntemleri
Bazı kadınlar ve eşleri yukarıda belirtilen doğum kontrol yöntemlerini dini veya kültürel nedenlerle kullanamak istemez. Doğurganlık bilincine dayalı gebeliği önleme yöntemleri, adet döngüsü sırasındaki fizyolojik değişikliklere dayanmaktadır. “Doğal aile planlaması” olarak da adlandırılan bu yöntemler, döngü uzunluğu ve yumurtlamanın fiziksel belirtileri (servikal salgılardaki değişiklik, bazal vücut ısısı) kullanarak adet döngüsünün doğurgan günlerini belirlemek ve bu günlerde cinsel ilişkiden kaçınma veya bariyer yöntemleri kullanmaktır.
Acil Kontrasepsiyon
Acil kontrasepsiyon, korunmasız cinsel ilişkiden sonra gebeliği önlemek için kullanılan yöntemlerdir. Acil kontrasepsiyon türleri, rahim içi araç (RİA) yerleştirme ve ertesi gün haplarıdır. Doğum kontrol hapınızı almayı unutursanız, cinsel ilişki sırasında prezervatif yırtılırsa veya başka nedenlerle korunmasız cinsel ilişkiye girerseniz (cinsel saldırı mağdurları dahil) acil kontrasepsiyon kullanılabilir. Acil kontrasepsiyon için bir RİA yerleştirilebilir. Bu yöntem ertesi gün haplarından daha etkilidir. Spiral acil kontrasepsiyon için en iyi seçimdir ve devam eden doğum kontrol yönteminiz olarak da kalabilir. Diğer seçenekler, ertesi gün haplarıdır.
