Prezervatif ve doğum kontrol hapları da dahil olmak üzere gebelikten koruyan birçok yöntem vardır. Hangi yöntemin doğru olduğuna karar vermek zor olabilir. Maliyet, gelecekteki hamilelik planları, yan etkiler ve daha pek çok dikkate alınması gereken konu vardır.
Bu sayfada tüm doğum kontrol yöntemleri gözden geçirilmiştir.
Doğum Kontrolü Etkinliği
Doğum kontrol yöntemleri, etkinliklerine göre farklılıklar gösterir. Hap, ilaç, cihaz veya yöntemin yanlış kullanımı ve etkinliği dahil çeşitli nedenlerle başarısız olabilir.
Rahim içi araçlar (RİA) ve implant gibi doğum kontrol yöntemlerinin başarısızlık riski düşüktür. Bunun nedeni, yanlış kullanılma risklerinin olmamasıdır. Hamileliğe yol açma riski en düşük yöntemi istiyorsanız bu yöntemleri göz önünde bulundurmalısınız.
Genel olarak, cinsel ilişki sırasında kullanılmak üzere tasarlanmış doğum kontrol yöntemleri (örn. prezervatif, diyafram) diğer doğum kontrol yöntemleri (örn. RİA, implant ve doğum kontrol hapları) kadar etkili değildir.
Doğum kontrol yöntemini kullanmayı unutursanız veya yöntem başarısız olursa, cinsel temastan sonra beş güne kadar hamile kalma riskinizi azaltmak için acil kontrasepsiyon yöntemleri vardır.
Doğum Kontrol Yöntemi Seçimi
Çok seçenek olduğundan hangi doğum kontrol yönteminin en iyi olduğuna karar vermek zor olabilir. En iyi yöntem, sürekli kullanacağınız, sizin ve eşiniz için kabul edilebilir ve yan etkilere neden olmayan yöntemdir. Dikkate alınması gereken faktörler:
- Yöntem ne kadar etkili?
- Kullanmayı hatırlamam gerekiyor mu? Hatırlayabilir miyim?
- Her gün almak zorunda mıyım?
- Bıraktıktan hemen sonra hamile kalabilir miyim?
- Yöntem kanamamı azaltır mı artırır mı? Yöntemi kullanırken kanama tahmin edilebilir mi yoksa tahmin edilemez mi?
- Yan etkiler veya olası komplikasyonlar var mı?
- Bu yöntemin fiyatı nedir?
- Bu yöntem cinsel yolla bulaşan hastalıklara karşı koruma sağlar mı?
- Yöntemi bırakmak zor olur mu?
Hiçbir doğum kontrol yöntemi mükemmel değildir. Her yöntemin avantaj ve dezavantajlarını dengelemeli, tutarlı ve doğru yöntemi seçmelisiniz.
Rahim İçi Cihazlar (RİA)
RİA, doktorunuz tarafından vajinal yoldan uterusa yerleştirilir. RİA güvenli ve etkilidir. RİA tipleri:
Bakır içeren RİA. Bakır içeren RİA en az 10 yıl boyunca etkilidir, ancak dilediğiniz zaman çıkarılabilir. Bakır RİA herhangi bir hormon içermez. Bakırlı RİA, adet kanaması ve ağrısını artırır.
Levonorgestrel RİA. Levonorgestrel RİA (hormonlu spiral) servikal mukusu kalınlaştıran ve endometriyumu (rahim zarını) incelten bir hormon olan levonorgestrel salgılar. Bu RİA adet kanama miktarı ve ağrısını azaltır. Hormonlu RİA’lar üç ila altı yıla kadar (seçilen RİA tipine bağlı olarak) kullanılabilir, ancak dilediğiniz zaman çıkarılabilir. Hamileliği önlemede oldukça etkilidirler. Bazen adet kanamasını tamamen durdurur. RİA çıkarıldığında adetler normale dönecektir.
Doğum Kontrol İmplantı
Tek çubuklu progestin implantı Nexplanon, ülkemizde mevcuttur. Doktorunuz tarafından kolunuza yerleştirilir. Hormon yavaş yavaş vücuda emildiği için en az 3 yıl hamileliği engellerken, istenildiği zaman çıkarılabilir. Takıldıktan sonraki 24 saat içinde etki başlar. En rahatsız edici yan etki düzensiz kanamadır. Çubuk çıkarıldıktan sonra doğurganlık hızla düzelir.
Enjekte Edilen Doğum Kontrolü
Enjekte edilebilir doğum kontrol yöntemlerinden biri medroksiprogesteron asetat veya DMPA (Depo-Provera) içeren iğnedir. Bu, uzun etkili bir progestin hormonudur. DMPA, her üç ayda bir, kalça veya üst kol gibi bir kas içine enjekte edilir.
DMPA, tutarlı bir şekilde kullanıldığında çok etkilidir.
Yan etkiler. DMPA’nın en yaygın yan etkileri, özellikle ilk üç ila altı ayda düzensiz, uzun süreli vajinal kanama ve lekelenmedir. Kullananların yüzde 50’sinde, bir yıl sonra adetler tamamen durur. Yumurtlama ve adet dönemleri genellikle son DMPA enjeksiyonundan sonraki altı ay içinde normale dönse de, nadiren bir buçuk yıl kadar sürebilir. Bu nedenle DMPA, en az bir yıl hamile kalmak istemeyen kişiler tarafından kullanılmalıdır.
Doğum Kontrol Hapları
Doğum kontrol haplarının çoğu, iki hormonun kombinasyonunu içerir.
Ne kadar etkilidir?
Doğru kullanıldığında doğum kontrol hapları çok etkilidir. Bir hapı unutursanız, mümkün olan en kısa sürede almalısınız. İki veya daha fazla hapı unutursanız, günde bir hap almaya devam edin ve yedi gün boyunca yedek bir doğum kontrol yöntemi (örn. prezervatif) kullanın. Üç veya daha fazla hapı unutursanız, ertesi gün (acil kontrasepsiyon) hapını almayı da düşünebilirsiniz.
Yan etkiler. Hapın yan etkileri:
- İki ila üç ay kullanımdan sonra düzelen mide bulantısı, göğüslerde hassasiyet, şişkinlik ve ruh hali değişiklikleri.
- Düzensiz vajinal lekelenme veya kanama. Bu özellikle ilk birkaç ay boyunca yaygındır. Hap unutmak da düzensiz kanamaya neden olabilir.
Yalnızca progestin içeren haplar. Geleneksel doğum kontrol haplarının aksine, mini hap olarak da adlandırılan bu ilaçlar, östrojen içermez. Progesterona benzer bir hormon olan progestin içerir. Bu tür haplar östrojen alamayan veya almaması gereken kişiler için faydalıdır.
Sadece progestin içeren haplar, her gün aynı saatte alındığında kombine haplar kadar etkilidir. Ancak, üç saatten fazla gecikirseniz etkinliği azalır, bu durumda acil kontraseptifler düşünülebilir.
Cilt Yamaları
Doğum kontrol cilt yamaları, doğum kontrol haplarına benzer iki hormon, östrojen ve progestin içerir ve her gün almak zorunda olmadığınız için tercih edilebilir. Vücut kitle indeksine (BMI) göre normal kilolu olarak sınıflandırılan kişilerde doğum kontrol cilt yamaları doğum kontrol hapları kadar etkili olsa da, fazla kilolu kategorisine girenlerde daha az etkilidir.
Yama bir hafta boyunca üst kol, omuz, üst sırt veya kalçaya yapıştırılır. Bir hafta sonra değiştirilir. Bu, üç hafta boyunca tekrarlanır. Dördüncü hafta yama yapıştırılmaz ve adet döneminiz bu hafta içinde gerçekleşir. Her yeni yama haftanın aynı gününde başlatılmalıdır.
Yamanın riskleri ve yan etkileri doğum kontrol hapına benzer, ancak pıhtılaşma riski biraz daha yüksek olabilir. Obezite (30 kg/m2 veya daha fazla BMI’ye sahip olmak) tek başına kan pıhtısı oluşumu için bir risk faktörü olduğundan, bu kişiler doğum kontrol cilt yamaları kullanmamalıdır.
Vajinal Halka
Esnek plastik vajinal halka östrojen ve progestin içerir. Halka, hormonların yavaş yavaş vücuda emilmesi için vajinaya takılır. Halka vajinanın içinde üç hafta kalır, ardından bir hafta çıkarılır. Dördüncü haftada kanama olur. Her dört haftada bir yeni bir halka takılır. Vajinal halka, doğum kontrol hapına benzer şekilde hamileliği önler.
Halka fark edilmez ve çoğu kişi takıp çıkarmayı kolay bulur. İsterseniz halkayı iki saate kadar örneğin cinsel ilişki sırasında vajinadan çıkarabilirsiniz. Vajinal halkanın riskleri ve yan etkileri doğum kontrol haplarına benzer.
Bariyer Yöntemleri
Bariyer kontraseptifler spermlerin rahme girmesini engeller. Bariyer kontraseptifler; prezervatif, diyafram ve servikal kaptır.
Dış prezervatif. Dış prezervatif, meninin vücuda girmesini önlemek için penisin üzerine yerleştirilen ince, esnek bir kılıftır. Etkili olmak için prezervatif kullanırken talimatları dikkatli bir şekilde takip etmeli ve her cinsel ilişkide kullanmalısınız. Başka bir doğum kontrol yöntemi (örneğin hap) kullansanız da, cinsel yolla bulaşan bir enfeksiyon (CYBE) riskini azaltmak için prezervatif kullanabilirsiniz. CYBE riskini azaltmak için anal seks sırasında da harici prezervatifler kullanılabilir.
Dahili prezervatif. Meninin girmesini önlemek için dahili prezervatif vajinanın içine takılır. Poliüretandan yapılmış ve önceden yağlanmış bir kılıftır. Bu yöntemin halka şeklindeki birinci kısmı vajinanın içinde kalırken, halka şeklindeki ikinci kısmı vajinanın dışında kalır.
Diyafram/servikal başlık. Diyafram ve servikal başlık, serviksin üzerine oturur ve spermlerin rahme girmesini engeller. Bunlar lateks veya silikon kauçuk olarak birden fazla boyutta mevcuttur. Bu araçlar bir sperm öldürücü ile kullanılmalı ve ilişkiden sonra altı ila sekiz saat yerinde bırakılmalıdır. Diyafram bu süreden sonra çıkarılır. Servikal başlık 24 saate kadar yerinde kalabilir.
Spermisitler. Spermisitler, spermleri yok eden kimyasal maddelerdir. Çoğu eczanede reçetesiz olarak satılır. Spermisitler; jel, köpük, krem, film, sünger, fitil ve tablet gibi çeşitli formlarda olabilir.
Kalıcı Doğum Kontrolü
Bu, hamile kalmanızı veya eşinizi hamile bırakmanızı kalıcı olarak engelleyen bir işlemdir. Tüp ligasyonu ve vazektomi en yaygın iki kalıcı doğum kontrol yöntemidir. Bu işlemler kalıcıdır ve ancak hamileliği kalıcı olarak önlemek istediğinizden eminseniz düşünülmelidir.
Tüp ligasyonu. Hamileliği önlemek için fallop tüpleri cerrahi olarak kesilir ve bağlanır. İşlem bir ameliyathanede günübirlik ameliyat olarak yapılır. Tüp ligasyonu sezaryen doğum sırasında veya vajinal doğumdan sonra hastanede yapılabilir. İşlem başka bir zamanda da yapılabilir.
Vazektomi. Vazektomi, testislerden sperm taşıyan tüpler olan vas deferensin kesilmesi ve bağlanmasıdır. Lokal anestezi altında doktor muayenehanesinde uygulanabilen güvenli, oldukça etkili bir işlemdir. Vazektomiyi takiben, testler ile menide hiç sperm bulunmadığı doğrulanana kadar yaklaşık üç ay boyunca başka bir doğum kontrol yöntemi (örn. prezervatif) kullanmanız gerekir.
Diğer Doğum Kontrol Yöntemleri
Bazıları yukarıda bahsedilen doğum kontrol yöntemlerini dini, kültürel veya kişisel nedenlerle kullanmak istemeyebilir. Doğurganlık bilincine dayalı gebeliği önleme yöntemleri, adet döngüsü sırasındaki fizyolojik değişikliklere dayanmaktadır. Doğal aile planlaması olarak da adlandırılan bu yöntemler, döngü uzunluğu ve yumurtlamanın fiziksel belirtilerinin (servikal salgılardaki değişiklik, bazal vücut sıcaklığı) bir kombinasyonunu kullanarak adet döngüsünün doğurgan günlerini belirlemek ve bu günlerde vajinal seksten kaçınmayı veya bariyer yöntemleri kullanmayı içerir. İzlemeye yardımcı olabilecek akıllı telefon uygulamaları mevcuttur.
Doğurganlık bilinci yöntemlerinin hamileliği önlemedeki etkinliği, yukarıda ayrıntıları verilen yöntemlerden daha düşüktür.
Acil Doğum Kontrolü
Acil kontrasepsiyon, korunmasız cinsel ilişkiden sonra hamileliği önlemek için yöntem kullanımıdır. Acil kontrasepsiyon türleri arasında spiral ve haplar bulunur. Doğum kontrol hapınızı almayı unutursanız, cinsel ilişki sırasında prezervatif yırtılırsa veya başka nedenlerle korunmasız cinsel ilişkiye girerseniz acil kontrasepsiyona başvurabilirsiniz. Acil kontrasepsiyon için RİA yerleştirilebilir. Acil kontrasepsiyon için en iyi seçimdir ve devam eden doğum kontrol yöntemi olarak kullanmaya devam edebilirsiniz. Diğer seçenekler, hormonal veya hormonal olmayan ertesi gün haplarıdır.
