Cinsel istek, pek çok faktör tarafından belirlenir. Cinsel isteği düzenleyen faktörler çok karmaşık gibi görünse de aslında düzenli tabakalardan meydana gelir. Tabakalar derken neleri kastediyorum? Cinsel isteği etkileyen tabakalar; hormonlar, beynin hayvansal merkezleri, beynin insansal kısmı, psikolojik faktörler, sosyal faktörler. Bu tabakaların her biri diğerini etkiler. Ancak aralarındaki ilişki anlaşılamayacak kadar karmaşık değildir.
Beynin Hayvansal Merkezi: Limbik Sistem
Bir içgüdü olan cinsel isteği oluşturan limbik sistemdir.
Cinsel istek üzerinde beynimiz önemli bir yere sahiptir. Tüm canlılarda olduğu gibi insanda da cinsel istek aslında bir içgüdüdür. Bu içgüdüyü tüm hayvanlarda olduğu gibi insanda da limbik sistem kontrol eder. Limbik sistem beynin derin merkezlerinden oluşur ve isteğimiz dışında hareket ederek hayvansı yönümüzü ortaya çıkarır. İnsanlarla benzer özellikler sahip bir limbik sistem hayvanlarda da çiftleşme isteğini belirler.
Hormonlar, hem insanda hem de hayvanda; beynin daha gelişmiş merkezleri yalnızca insanda limbik sistemi kontrol eder. Şimdi limbik sistemi kontrol eden diğer etkenleri gözden geçirelim.
Hormonlar
Limbik sistemin belirlediği cinsel aktiviteyi vücudumuzun bulunduğu biyolojik durum ve çevre faktörlerine bağlı olarak artırıp azaltan önemli bir mekanizma hormonlarımızdır. Hayvanlarda limbik sistem üzerinde etkili olan en önemli güç hormonlardır. Bu yüzden hayvanlar yalnız yumurtlama zamanlarında çiftleşirler. Yumurtlama zamanlarında miktarı değişen östrojen, progesteron ve testosteron hayvanlarda limbik sistemin uyarılmasını sağlar.
İnsanlarda bu kadar yoğun olmamakla birlikte yumurtlama zamanlarında artan östrojen ve testosteron cinsel isteği artırmak üzere limbik sistemi uyarır. İnsanlarda yapılan çalışmalar hem erkek, hem de kadın için testosteronun östrojenden daha önemli olduğunu göstermiştir.
İnsanda östrojeni tamamen önemsiz olarak kabul etmemek gerekir. Östrojen, kadında kadınsı cinsel davranıştan sorumludur. Cinsel çekiciliği sağlayan gelişime katkıda bulunduğu gibi cinsel ilişki sırasında vajinanın ıslanmasını sağlayan salgıları da artırır.
Progesteronun insan üzerinde uyarıcı olduğundan çok cinsel isteği azaltıcı etkileri olduğu bulunmuştur.
Beynin İnsansal Kısmı: Korteks
İnsanlarda limbik sistemi hormonlardan daha fazla korteks belirler. Korteks, iki yönlü bir mekanizmaya sahiptir. Örneğin güvenilir ve rahat bir ortam, uygun bir cinsel partner, duygusal bir ortam, uyarıcı bir müzik ve fiziksel temas cinsel isteği artırır. Tersi durumlar cinsel istek üzerinde baskılayıcıdır.
Psikolojik ve Sosyal Faktörler
Hangi dış etkenin cinsel uyarılma, hangisinin cinsel isteğin azalmasına yol açacağı, önceden öğrenilmiş davranışlardır. Bu durumların etkilerini belirleyen önemli bir faktör psikolojik, sosyal ve kültürel etkilerdir. Bu faktörler, cinsel istek konusunda insansı yönümüzü oluşturur. Zaman zaman cinsel isteğin uyarılmasını sağladığı gibi zaman zaman cinsel isteğimizi bastırmamıza neden olur.
Yaşam zorlukları, ilişkilerdeki çatışmalar, ekonomik güçlükler, iş koşulları, evlenme, boşanma, çocuk sahibi olma, sevilen bir yakının kaybı gibi pek çok dış etken cinsel istek üzerinde etkiler oluşturur.
Cinsel isteğin varlığı çeşitli etkenlere bağlıdır: biyolojik etkenler, yeterli öz saygı, cinsellikle ilgili daha önceki olumlu deneyimler, uygun bir partnerin varlığı, cinsel olmayan alanlarda da partnerle iyi bir ilişkinin olması. Bu etkenlerden herhangi birinde sorun olması isteği azaltabilir. Cinsel istek çeşitli biyolojik, gelişimsel, psikolojik, kişiler arası, kültürel ve çevresel faktörlerden etkilenmektedir. Etkili biyolojik faktörler hormonal dengesizlik veya yetersizlik, nörotransmiter dengesizliği, ilaç yan etkileri, akut veya kronik hastalıklardır. Etkileyen gelişimsel faktörler cinsel eğitim ve izin eksikliği; duygusal, fiziksel, sözel ve şefkat yoksunluğu ile geçen çocukluk veya ergenliktir. Psikolojik faktörler ise anksiyete, depresyon, bağlanma güçlükleri, kişilik bozuklukları ve diğer psikiyatrik bozukluklardır. Kişiler arası faktörler ilişki uyumsuzluğu, kayıplar, partnerin cinsel bilgi eksikliği veya cinsel işlev bozukluğudur. Kültürel faktörler ise uygun cinsel birleşme ile ilgili dini veya kültürel adetlerdir. Etkili çevresel faktörler de mahremiyet, güvenlik ve çevre ile ilgili konfordur.
Bunca fazla faktör tarafından etkilenen cinsel istek, anlaşılması ve çözümlenmesi zor bir bulmacaya dönüşmüştür.
