Kemoterapi

Kanser hücrelerinin büyüme ve çoğalmalarını önlemek yada yok edilmelerini sağlamak için, anti-kanser ilaçlarla yapılan tedavi biçimine kemoterapi denir.

Kemoterapi Her Kanser İçin Aynı mıdır?

Size uygulanan kemoterapinin şekli; kanserin hangi organdan kaynaklandığı (rahim, rahim ağzı, yumurtalık kanseri vb), kanser hücrelerinin tipi ve bu hücrelerin ne kadar yayıldığı gibi nedenlere bağlıdır. Unutmayınız ki; diğer kanser türlerinde olduğu gibi, kadın hastalıkları kanserlerinde de her hastanın kanser hücrelerinin tipi farklıdır. Bu kanser grubu hastalar, birbirleriyle konuşurken kıyas yapmamalı, hastalıklarının aynı olmadığını ve tedavilerinin farklı olabileceğini bilmelidirler.

Kemoterapi Nasıl Verilir?

Kemoterapi, kanser tipine ve kullanılan ilaçlara göre değişik yollardan verilebilir. En yaygın yollar damara enjekte etmek ve ağızdan vermektir. Hangi yollardan verilirse verilsin, ilaçlar kana karışarak kanser hücrelerine ulaşırlar. Kanser hücrelerinin bölünmesini, çoğalmasını engeller ve bu hücreleri tahrip ederek yok olmasını sağlarlar.

Kemoterapi Alırken Şikayetlerim Olacak Mı?

Kemoterapi ilaçları kanser hücrelerine etki ederken, sağlıklı hücrelere de zarar verebilir. Bunun sonucunda istenmeyen yan etkiler oluşabilir, ama bu yan etkiler bütün hastalarda aynı değildir. Kanser tipi, verilen ilaç, hastanın vücut direnci, tedavinin sıklığı, yaş gibi nedenler oluşan yan etkinin farklı olmasına sebeptir. Unutmayınız ki; kemoterapi bitiminde sağlam hücreler hızla kendini yeniler, bu nedenle tedavi sırasında oluşan yan etkiler geçicidir.

Ne Kadar Sıklıkla Kemoterapi Alacağım?

Sıklık, sizin aldığınız kemoterapinin tipine bağlıdır. Kemoterapi, genellikle planlanmış aralıklarla kürler şeklinde verilir. Her ilaç kürü, birkaç saatten bir kaç güne kadar sürebilir. Kür aralarında belirlenmiş dinlenme zamanları vardır. Toplam kür sayısı, kanserin ilaca vereceği cevaba bağlıdır. Tüm kemoterapi kürlerinin tamamlanması uzun zaman alabilir. Bir anti-kanser ilacına cevap alınamazsa ilaçlar değiştirilebilir. Ağızdan verilen ilaçlarda ise, günlük küçük dozlar şeklinde, haftalarca hatta aylarca tedavi sürebilir.

Kemoterapi Günlük Hayatımı Etkiler mi?

Bazı ilaçlar sizde huzursuzluk, yorgunluk, hassasiyet, halsizlik yapabilir. Bunlar geçicidir, kesinlikle hastalığınızın ilerlediğine işaret değildir. Böyle bir dönemde sabırlı ve sağduyulu olmalısınız. Bu yan etkilerle başa çıkabilmek, hastalık ve kemoterapi hakkındaki korkularınızı yenmek için hemşire, doktor ve psikoloğunuzdan yardım isteyebilirsiniz. Bu zor dönemde tedavinin başarı şansı, sizin ve ailenizin katılımı ile daha da artacaktır.

Kemoterapi Alırken Yada Bittikten Sonra Kilo Almam Yada Vermem Sorun Yaratır mı?

İdeal kilonuzu devam ettirmeniz önerilir. Tedavi devam ederken ideal kilonuzun altına düşebilirsiniz. Bu iştahsızlık, bulantı ve kusmaya bağlı olabilir, geçicidir.

Diyet Yapmalı Mıyım?

Eğer özel bir beslenme şekli gerekmiyorsa ve kronik hastalıklarınız (seker, kalp ve tansiyon hastalıgı gibi) yoksa, arzu ettiğiniz herşeyi yiyebilirsiniz. Eğer böyle hastalığınız varsa ilgili bölümden uygun diyet isteyiniz. Bunun yanında bol sıvı almalısınız. Günlük içeceğiniz su ve sulu şeyler en az üç litre olmalıdır. Özetle dinlenmeli, beslenmeli ve bol sıvı almalısınız.

Hastalığım Bulaşıcı Mıdır?

Kanser kesinlikle bulaşıcı değildir. Bu konu ile ilgili çevreden duyduğunuz sözlere inanmayınız. Endişenizi sadece doktorunuz ve hemşirenizle paylaşınız.

Kemoterapi Cinsel Yaşamımı Etkiler Mi?

Kemoterapi alan birçok hastanın cinsel yaşamı kemoterapiden etkilenmez. Ancak, kanserin tuttuğu yer (rahim ağzı ve vajen kanseri) ve yayılmışlığa göre, cinsel yaşam doktorunuz tarafından engellenmiş olabilir. Bu durumu, tanı konulduktan sonra ve tedaviye başlamadan önce doktorunuzla konuşmanız gerekir. Eğer, doktorunuz herhangi bir sınırlama getirmemişse, kemoterapi sırasında cinsel yaşamınıza devam edebilirsiniz. Yorgunluk, halsizlik, üzüntü ve fiziksel güçsüzlük de cinsel yaşamınızı olumsuz etkileyebilir. Bu durum geçicidir. Tedaviye başlamadan önce eşiniz ve siz, cinsel yaşamınızla ilgili endişelerinizi doktorunuz, hemşireniz ve psikoloğunuzla paylaşmalı, böyle bir görüşme için çekinmemelisiniz.

Aşı Yaptırabilir Miyim?

Aldığınız kemoterapi çeşidine bağlıdır. Kemoterapi doktorunuzun önerisi ile grip aşısı yaptırabilirsiniz. Normal zamanlarda koruma sağladığı kadar, tedavi sırasında aynı koruyuculukta olmayabilir. Bunun dışında herhangi bir aşı yaptırmak isterseniz, önce kemoterapi doktorunuzla görüşünüz. Çünkü tedavi sırasında bazı aşılardan kaçınmak gerekebilir.

Kemoterapi Alırken Hastanede Yatacak Mıyım?

Genelde, kemoterapi aldığınız aynı gün evinize dönebilir, yada alacağınız küre göre birkaç gün hastanede kalabilirsiniz. Bazı hastalar için tedavi günün küçük bölümünü alır. Tedavinizi ayaktan hastalar için kemoterapi odasında alırsınız ve yatakta yatmak zorunda kalmazsınız. Gece kalmanız gerektiği durumlarda ise, yataklı bölüme alınırsınız.

Kemoterapi Alırken Tatile Gidebilir Miyim?

Belki tedaviniz bitene kadar beklemeniz daha iyi olabileceğinden, tatil için rezervasyon yaptırmadan önce, bu konuyu doktorunuzla görüşünüz. Eğer kendinizi iyi hissederseniz, tatilinizi, kemoterapi döngülerinin, aralarında yapmanız mümkündür. Size tavsiyemiz, mutlaka güneşten korununuz. Kemoterapi, tedaviden sonra bir süre daha, vücudunuza etki etmeye devam edeceğinden, yurtdışına çıkmak için en son tedavinizden bir ay sonrasını beklemek doğru bir karar olacaktır.

Kemoterapi Alırken Alkol Alabilir Miyim?

Genel bir kural olarak, alkol kullanmaya devam edebilirsiniz. Ama kemoterapiden 48 saat sonrasına kadar alkol almamanız tavsiye edilir. Bulantı, kusma şikayetlerinizi arttırabilir.

Kullandığım Başka İlaçlarda Var, Tedavim Devam Ederken Kullanabilir Miyim?

Sistemik hastalıklarınız varsa (kalp, şeker, tansiyon hastalığı gibi), ilgili doktorunuz size reçete etmişse, kullanmaya devam edebilirsiniz. Bu ilaçları mutlaka kemoterapi doktorunuz ve hemşirenize söyleyiniz. Çünkü, tedavinizde bu hastalıklarınıza yönelik farklı yaklaşım olabilir ve uygun diyet önerilebilir.

Kemoterapi Alırken Bitkisel İlaçlar ve Besin Desteği Alabilir Miyim?

Sağlık Bakanlığı’nın onaylamadığı, hiçbir bitkisel kökenli ilaç ve otları tavsiye etmiyoruz. Lütfen, tedaviniz boyunca, kemoterapi doktorunuz ve hemşirenize danışmadan, bu ilaçlardan kullanmayınız. Çünkü, bu tür ilaçlar bazı kemoterapi ilaçları ile etkileşime girebilir.

Uyarı: Hastane ortamında kemoterapi tedavisi aldığınız anlarda, kesinlikle ziyaretçi kabul etmeyiniz. Sonrasında da enfeksiyona yatkın olmanız sebebiyle grip, nezle gibi bulaşıcı hastalığı olanlardan uzak durunuz. Sağlığınız için bu uyarı çok önemlidir.

Kendi kemoterapinizin sebep olabileceği yan etkiler hakkında daha fazla bilgi edinmek, varsa sorularınıza cevap alabilmek için kemoterapi doktorunuz ve hemşirenizle konuşunuz.

Kemoterapiden Dolayı Görülebilecek Yan Etkiler

Allerjik Reaksiyonlar: Kemoterapi esnasında allerjik reaksiyonlar gelişebilir. Tedaviye başlamadan önce geçmiş yaşantınızda allerji öykünüz varsa lütfen söyleyiniz. Allerji durumunda sıkıntı hissi, kaşıntı, deride kızarıklık, nefes darlığı, karın ağrısı, üşüme, titreme gibi yakınmalar olabilir. Böyle bir durumda doktorunuza ve hemşirenize haber veriniz.

İğne Yerinde Kızarıklık, Ağrı, Yanma Hissi: İlaç damar dışına çıkmış olabilir. Doktor ve hemşirenize haber veriniz.

Damarlar: Eğer kemoterapi damar yolu ile verilirse, damarlar sertleşebilir ve rengi koyulaşabilir. Bu damarlar aşama aşama normale dönecektir.

Kan Değerlerinin Düşmesi: Kanın içinde 3 ana madde vardır. Alyuvarlar (eritrosit), akyuvarlar (lökosit) ve trombositler. Kandaki bu değerlerin düşmesi kemoterapinin önemli yan etkilerinden biridir. Bunun tespiti ancak tam kan sayımı ile mümkündür.

Eritrositlerin düşmesi sizde yorgunluk ve halsizlik yapabilir. Uygun tetkiklerle bu tespit edildikten sonra ilaç yada kan tranfüzyonu ile bu sorun giderilebilir. Unutmayınız ki; size verilen kan gerekli test ve incelemelerden sonra size verilir. Bu yüzden gereksiz korkulara kapılmayınız.

Siz Ne Yapmalısınız?

• Vücudunuzu bir yerlere çarpmamak için ani hareketlerden kaçının, yavaş hareket edin
• Mümkün olduğunca dinlenin
• Günlük aktivitelerinizi kısıtlayın
• Beslenmenize ve sıvı alımınıza dikkat edin
• Lökositler ise sizi enfeksiyona karşı korur. Bu değerin düşmesi durumunda çabuk mikrop kapıp hastalanmanız sözkonusu olabilir.

Bu nedenle;

• Grip, nezle gibi bulaşıcı hastalığı olan kişilerden uzak durun
• Ağız ve burnunuzu kapatacak şekilde maske kullanın
• Kapalı mekanlardan (sinema, düğün, otobüs gibi) uzaklaşın. Kalabalık yerler enfeksiyon riskini arttırır.
• Temizliğinize dikkat edin
• İçme sularını kaynatın
• Yediğiniz bütün yiyeceklerin temiz olduğundan emin olun
• Tuvalet hijyeninize dikkat edin
• Düzenli diş kontrolünüzü yaptırın. Unutmayın; kemoterapi hiçbir diş tedavisine engel değildir. Ancak diş tedavisi kemoterapi almadan tamamlanmalıdır.
• Dışarda manikür ve pedikür yaptırmayın
• Enfeksiyona yatkın olmanız sebebi ile öpüşerek selamlaşmaktan kaçının
• Lökosit değerinin düşük olduğu tespit edilmişse; çiğ sebze-meyve yemeyin.

Eğer;

• Yüksek ateş (38 derecenin üstünde)
• Üşüme, titreme
• Terleme
• Öksürük ve balgam çıkarma
• Burun akıntısı
• İdrar yaparken yanma ve sızı
• Başağrısı, boyun ağrısı

bu belirtileri birarada farkederseniz doktorunuza başvurun.

Trombositler ise, kanamayı kontrol eden, pıhtılaşmayı sağlayan maddelerdir. Kemoterapi bu değerin düşmesine neden olabilir.

Eğer;

• Vücudunuzda hafif çarpmalarda kanama ve morarma oluyorsa
• İdrar ve dışkınızdan kan geliyorsa
• Ufak kesiklerde kanama durdurulamıyorsa
• Burun ve diş etlerinde kendiliğinden veya diş fırçalarken durdurulamayan kanama oluyorsa

hemen doktorunuza haber vermelisiniz.

Siz ne yapabilirsiniz?

• Kesici, delici aletlerden uzak durun
• Doktorunuz önermedikce ilaç almayın (aspirin gibi)
• Trombosit değeriniz düşükse, cinsel ilişkiden kaçının
• Yumuşak diş fırçası kullanın
• Dinlenin ve iyi beslenin
• Manikür ve pedikür yaptırmayın

Bulantı-Kusma: Kemoterapiyi uygulama esnasında ve sonrasında sık görülen bir yan etkidir. Her hastada görülmeyebilir. Kemoterapi ilaçları beyinde bulunan kusma merkezini uyarınca, mide-bağırsak sistemi etkilenmekte, bunun sonucunda bulantı yada kusma oluşmaktadır. Bunun önlenmesi için kemoterapiden önce size koruyucu ilaçlar verilmektedir. Tedaviden sonra da bu şikayetleriniz için doktorunuz size uygun ilacı yazacaktır.

Bunlara rağmen bulantı-kusma şikayetleriniz geçmiyorsa;

• Tedaviden 1-2 saat önce ve tedaviden 3 saat sonrasına kadar birşey yemeyin
• Öğünlerinizi az ve sık yemeye özen gösterin (3 öğün yerine 6 öğün gibi)
• Yiyeceklerin oda ısısında bekletilmiş olmasına dikkat edin
• Bulantı sırasında ekmek, kraker, galeta, biskuvi az kızartılmıs ekmek peynir, patates, elma püresi gibi gıdaları tercih edin
• Kokulu yiyeceklerden, yemek yapan ve yiyenlerden uzak durun
• Mümkünse yemek yapmayın, diğer aile bireylerinden bu konuda yardım isteyin
• Bulantı olduğu zamanlarda su ve diğer içecekleri yemekle birlikte değil, yemekten 1 saat önce yada sonra alın
• Yağlı, çok tatlı, aşırı tuzlu, baharatlı ve kızartılmıs yiyecekler yemeyin
• Bulantı kusmanın şiddetli oldugu dönemlerde kendinizi yemek için zorlamayın, kusmadan 3-4 saat sonra sulu, yumuşak ve ılık gıdalarla başlayın
• Yemekten sonra en az 2 saat yatmayın
• Sigara, parfüm ve yemek kokularından uzak durun, bulunduğunuz odayı sık sık havalandırın
• Kızılcık, elma, üzüm, çilek gibi asitsiz meyve suları, limonata, çorba, et suyu, çay ve su gibi sıvıları küçük yudumlarla bolca tüketin, fakat yemekten önce midenizi içeceklerle doldurmayın.

Saçların Dökülmesi: Böyle bir yan etki, kadınlar için moral bozucu bir durumdur. Bazı kemoterapi ilaçları saçların zayıflamasına ve dökülmesine neden olur. Kaşlarınız ve diğer vücut kıllarınızı kaybedebilirsiniz. Genellikle dökülme, tedavi başladıktan 10-14 gün sonra başlar. Kemoterapinin saç hücrelerini etkilemesi ve saç büyümesini durdurması sonucunda ortaya çıkan bir durumdur. Geçicidir. Kemoterapi bittikten bir süre sonra saçlarınız tekrar büyüyecektir bu nedenle üzüntüye kapılmayınız.

Saç Dökülmesinde Ne Yapmalısınız?

• Başınızı güneş ışınlarından, sıcak ve soğuktan, kimyasal maddelerden koruyun
• Kemoterapi bittikten sonra, saçlarınızın çıkmaya başladığı dönemlerde hafif proteinli sabun yada bebek şampuanı ile yıkama yapın, hafifçe durulayın
• Tercihe göre peruk yada eşarp kullanın
• Yumuşak kıl fırça kullanın, mümkünse saçınızı çok sık taramayın
• Saçlarınız uzunsa ve dökülmeye başlamışsa yıpranmaması için kısa kestirin
• Kafa derinizde kuruma, kaşıntı olursa uygun kremler kullanın
• Kafa derinizde acıma olur ise normaldir, hafif ağrı kesiciler kullanabilirsiniz.
• Tedavi esnasında perma, boya gibi uygulamalardan kaçının
• Unutmayın; saçlarınızın dökülüp dökülmemesi ilacın ne kadar etkili olduğuna dair bir belirti değildir. Böyle bir yan etki ilacın tipine bağlıdır.

İshal: Kemoterapiden etkilenen organlardan biri de bağırsaktır. İshalin nedeni kemoterapi ilaçlarının bağırsak hücrelerini etkilemesi veya mikroplara karşı direncin azalması nedeni ile enfeksiyon oluşması durumudur. Eğer ishaliniz;

• 24 saatten uzun sürmüşse
• Kramp tarzında ağrılar oluyorsa
• Dışkı bol miktarda geliyorsa

hemen doktorunuza başvurun.

İshal durumunda ne yapmalısınız?

• Bol sıvı tüketin (kolalı içecekler, ayran, su, çorba vs.)
• Dışkının rengini, sayısını aklınızda tutun, doktorunuz sorunca söyleyin
• Pamuklu iç camaşırlar giyin
• Genital bölgenizi önden arkaya doğru temizleyin ve ellerinizi iyice yıkayın
• Çiğ sebze ve meyveler, yağlı, baharatlı, acılı yiyeceklerden uzak durun (bu tür yiyecekler ishalin şiddetini arttırabilir)
• Haşlanmış patates, pirinç lapası, makarna, muz, şeftali, yoğurt, yumurta gibi besleyici ve potasyum zengini yiyecekler tercih edin
• Alkollü ve kafeinli içeceklerden uzak durun
• Sık sık ama az az yiyin
• Yiyecek ve içeceklerinizin oda ısısında olmasına dikkat edin

Kabızlık: Kabızlık da kemoterapinin yan etkilerinden biridir. Bu demek değildir ki kabızlık hatta ishal sadece kemoterapiden kaynaklanır. Beslenme bozukluğu, kullanılan bazı ilaçlar, hareketsiz yaşam, stres de kabızlık ve ishale neden olabilir. Bazı kemoterapi ilaçları da iştahsızlık ve hareketsizliğe neden olduğundan kabızlık oluşabilir.

Kabızlık Durumunda Ne Yapmalısınız?

• Bol ılık sıvı almaya dikkat edin (sabahları aç karnına 1 bardak ılık su iyi gelebilir)
• Posalı ve lifli yiyecekleri tercih edin (komposto, kepekli ekmek, çiğ ve pişmiş sebzeler, kabuklu ve çekirdekli meyveler)
• Yürüyüşler yapın, hareketinizi arttırın
• Yemek öğünlerinizi sık ve düzenli yapın
• Dışkınız gelince tutmayın, hemen tuvalete gidin.

Ağızda Yaralar: Kemoterapi ağız ve boğaz içini döşeyen hücreleri de etkileyebilir. Ama her hastada görülecek diye birşey yoktur. Bu yaralar ağrılı, kanamalı ve beslenme düzenini bozacak şekilde olabilir. Bu tip bir yan etki tedavinin başlamasından 5 –10 gün sonra ortaya çıkabilir. Ağız temizliğine dikkat edilmezse enfeksiyon gelisebilir.

Bu durumda neler yapmalısınız?

• Yemeklerden önce ve sonra mutlaka dişlerinizi fırçalayın
• Yumuşak ve küçük fırçalar tercih edin, çok acı veriyorsa diş fırçası kullanmayı bırakın
• Takma diş kullanıyorsanız her yemekten sonra çıkarıp temizleyin
• Dudaklarınıza nemlendiriciler kullanın
• Eğer diş macunu ağız içinde rahatsız edici acı veriyor yada mide bulantısı yapıyorsa, macun yerine gargara kullanın (1 su bardağı ılık suya 1 çay kaşığı karbonat karıştırarak yada 1 su bardağına 1 çay kaşığı yemek sodası koyarak bu gargarayı elde edebilirsiniz)
• Domates, limon, portakal, greyfurt, sirke, soğan, sarmısak gibi asitli ve ekşi yiyeceklerle; alkol, sigara gibi tahriş edici maddelerden uzak durun
• Baharatlı, acılı, tuzlu yiyecekler yemeyin
• Kolay yutabilmek için sıvı ağırlıklı beslenin; günde en az 3 litre sıvı tüketin
• Kuru gelen yiyeceklerle yutmanız gereken ilaçları tercihen yağlayarak alın
• Sütlaç, muhallebi, bebek mamaları, az pişirilmiş yumurta, püre, haşlanmış patates, muz, çorba, peynir tercihe göre yiyin
• Ağız yarası olmuşsa sigara ve alkolden kaçının
• Ağız yarası olduğu zaman mutlaka doktorunuza ve hemşirenize haber verin.

Ağrı: Ağrı birçok sebebe bağlı oluşabilir. Stres, üzüntü, kronik hastalıklar (migren, romazitma gibi) veya hastalığınızdan kaynaklanan ağrılar hissedilebilir. Bunu kemoterapiden oluşan ağrı ile ayırdetmek gerekir. Kemoterapi aldığınız dönemde özellikle bacaklarda ve kollarda ağrı oluşabilir. Doktorunuz size uygun ağrı kesiciyi önerecektir.

Uyuşukluk, Karıncalanma: Kemoterapinin sebep olduğu yan etkilerden bazıları da ellerde ve ayaklarda uyuşukluk, zaman zaman karıncalanma ve his kaybıdır. Bunlar geçici rahatsızlıklardır. Bazı ilaçların sinir sisteminizi etkilemesinden dolayı görülürler. Vitaminlerle bu etkiler azalacak ve kemoterapi bitiminden bir süre sonra bu şikayetleriniz kaybolacaktır. Bu etkileri hissettiğiniz de lütfen doktorunuza ve hemşirenize söyleyiniz.

Cilt ve Tırnak Değişiklikleri: Kemoterapi deri hücreleri üzerinde de etkilidir. Kemoterapi sonrasında deride kızarıklık, kalınlaşma, kuruma, dökülme, soyulma, sivilce, güneşe karşı duyarlılık, ilacın gittiği damarda sertlik ve kara lekeler oluşabilir.

Tırnakta ise; çizgiler, kırılma ve renk değişikliği görülebilir. Tedavi gerektirecek bir yan etki değildir.

Cilt Değişiklikleri İçin Ne Yapmalısınız?

• Cildiniz kuruyorsa nemlendirici kremler kullanın
• Kolonya parfüm, losyon gibi alkollü maddelerden uzak durun
• Güneşten korunun veya yüksek faktörlü koruyucular kullanın
• Bol ve pamuklu giyecekler tercih edin
• Ilık duş, kaşıntılı ve kuru bölgeler için ıslak uygulama iyi gelebilir
• Derinizi tahriş edecek kaşıma yapmayın, ilaç kullanımı için doktorunuza başvurun.
• Tırnaklarınızı kısa kesin ve temiz tutun
• Bulaşık, camaşır, bahçe işleri ile uğraşırken eldiven kullanın

Böbrekler: Kemoterapi ilaçları böbrekler üzerinde de olumsuz etki yapabilir. Çünkü kemoterapiden dolayı oluşan toksik maddelerin bir kısmı idrarla böbrekler aracılığıyla atılır.

Bu durumda ne yapmalısınız;

• İdrar ihtiyacı hissetmesenizde iki saatte bir idrar yapmayı deneyin
• Doktorunuz sıvı alımına kısıtlama getirmemişse günde en az 3 litre sıvı tüketin
• İdrarınızın rengini, yoğunluğunu sık sık kontrol edin
• Sık idrara çıkma, idrar yaparken yanma, ağrı gibi şikayetleriniz olursa doktorunuza bildirin

Yorgunluk ve Halsizlik: Hastalığın kendisi ve uygulanan kemoterapi isteksizlik ve halsizlik yapabilir. Bunların yanında üzüntü, uyku bozukluğu, ağrı ve kan değerlerinin düşüklüğü de yorgunluk ve halsizliğe sebep olabilir.

Böyle bir durumda ne yapmalısınız?

• Bol bol istirahat edin
• Kısa yürüyüşler ve hafif egzersizler yapın
• Uykunuzu düzenleyin ve iyi beslenin
• Sakin, huzurlu ve stresten uzak ortamları tercih edin
• Enerjinizi gerekli durumlar için kullanın

Psikolojik Durum

Hastalığınız ve size uygulanan tedavi psikolojinizi olumsuz etkileyebilir. Unutmayınız ki; sizin moraliniz ne kadar iyi olursa, hastalıkla baş etme gücünüz o kadar fazla olur.

Kendinizi daha iyi hissetmeniz için neler yapabilirsiniz;

• Sakin yerlerde ve açık havada kısa yürüyüşler yapın
• Sizi yormayacak şekilde egzersiz yapın
• Sevdiğiniz ve sohbet etmekten zevk aldığınız insanlarla vakit geçirmeye çalışın
• Rahatlamak için sevdiğiniz tür müzik dinleyin
• Masaj yaptırın (rahatlamanızda faydalı olabilir)
• Gece uykunuz önemlidir, bu nedenle yatmadan önce çay, kahve içmeyin, ağır yemekler yemeyin
• Sizi sakinleştiren, rahatlatan her türlü aktiviteyi kendinizi yormadan yapın