Genital uçuk, sık görülen bir cinsel yolla bulaşan hastalıktır. Belirti vermediğinden pek çok insan bilmese de her beş yetişkinden birinde genital uçuğa neden olan herpes simpleks virüsü vardır. Bir kez virüsü kaptıktan sonra yıllarca tekrarlayan uçuklarla karşılaşılır. Vücutta virüs bulunmaya devam ettiği halde uçuk atakları zaman içinde seyrekleşir. Uçuklar için, kişisel önlemler dışında ilaçlar da kullanılır. Uçuk geçirmiş olan bir kişi cinsel partnerini bu konuda uyararak bulaşma riskini azaltmalıdır. Uçuk, acılı olması ve tekrarlayabilmesi nedeniyle psikolojik strese de neden olur.
Genital uçuk nedir?
Genital uçuk, cinsel organ cildinde su dolu kabarcıklar ve bunların patlaması ile acı veren yaraların oluşmasına neden olan herpes virüs enfeksiyonudur. Bu virüs vajinal, oral veya anal ilişki sırasında bulaşır. Bazen belirti vermeden de herpes virüsü bulunabildiğinden kişi bulaştırıcı olduğunun farkında olmayabilir.
Herpes virüsü vücuttan tamamen temizlenemez. Virüs bulunmaya devam etse de uçuk ilk yıllarda sıkça çıkar, sonra azalır. Uçuk çıktığında verilen ilaçlar, uçuğun belirtilerini azaltmak ve daha çabuk iyileşmesini sağlamak içindir.
Genital Uçuğun Bulaşma Yolları
Herpes virüsü cinsel partnerler arasında vajinal, oral veya anal ilişki ile bulaşabilir.
Dudakta uçuğu olan partner ile oral ilişki sırasında bulaşanın HSV tip 1 olma olasılığı daha yüksektir.
Görünür hiç uçuk yarası olmasa da bulaşma gerçekleşebilir.
Kapı kolu, tuvalet oturağı veya yatak örtüleri gibi yüzeylerden virüsün bulaşma olasılığı yoktur.
Virüs taşıyan erkekten kadına bulaşma olasılığı, virüs taşıyan kadından erkeğe bulaşma olasılığından daha yüksektir.
Her cinsel yolla bulaşan hastalıkta olduğu gibi uçuk taşıyan kişilerde de diğer cinsel yolla bulaşan hastalıkların görülme riski artar. Bu, cinsel partnerinizin veya sizin cinsel partner sayınıza veya ne sıklıkla kondomsuz ilişkide bulunduğunuza göre değişir.
Herpes Simpleks Virüs
Uçuğa neden olan Herpse Simpleks Virüsün (HSV) iki ayrı tipi bulunur. Çoğunlukla HSV tip 2 genital, HSV tip 1 dudakta uçuğa neden olur. Nadiren HSV tip 1 ile de genital uçuk oluşabilir.
Uçuk belirtileri nelerdir?
Uçuk belirtileri çok çeşitlidir. Virüsün ilk alındığındaki belirtiler ile tekrarlayan uçuktaki belirtiler farklı olabilir. Herpes virüsünü alan bazı kişilerde hiç bir belirti ortaya çıkmayabilir.
İlk Uçuk. Belirtiler, bulaşmadan birkaç hafta sonra ortaya çıkar. Virüs ilk kez bulaştığı zamanki belirtiler, sonradan tekrarladığında olanlara göre daha şiddetlidir. Belirtiler, kadınlarda erkeklerde olduğundan daha şiddetlidir. İlk bulaşmada belirtiler 2-3 hafta sürebilir.
İlk belirti cinsel organ cildinde su dolu kabarcıklar oluşmasıdır. Bu alanlar büyük dudaklar, küçük dudaklar, anüs çevresi veya bacak iç yüzleri olabilir. Bu kabarcıklar patlayarak acı veren yaralara (ülser) dönüşür. Üzerinde kabuklar oluşarak iyileşir. 5-7 gün sonra yeni kabarcıklar çıkmaya başladığında öncekiler kabuklanmış durumdadır. İdrar yapma sırasında genital bölgeye temastan ötürü yanma hissedilebilir. Bazı olgularda aynı anda dudakta da uçuk görülebilir.
Kasıktaki lenf bezleri şişmiş ve hassastır.
İlk enfeksiyon sırasında grip benzeri belirtiler de ortaya çıkabilir. Bu belirtiler, ateş, baş ağrısı, eklem ağrısı, bulantı ve kusma şeklindedir.
Enfeksiyon kalın barsağı da tutar ve proktit olursa dışkılama sırasında ağrı ortaya çıkar.
Gizli Dönem. İlk ataktan sonra virüsler, uçuğun olduğu cilt bölgesinin duyularını taşıyan sinirin omurilik çevresindeki köküne gider ve bir süre inaktif kalır. Bu süreye gizli dönem denir. Bu dönemde hiç bir belirti yoktur.
Yeni Atak. Virüsler, kökünde bulundukları siniri takip ederek cilde gelir ve yeni yaralar oluşturur. Bu ataklar, virüsün bulaştığı ilk atak kadar şiddetli belirti oluşturmaz. Yeni yaralar, genellikle önceki ataktaki ile aynı yerde ortaya çıkar. Ancak bazen farklı yerlerde de ortaya çıkabilir. Tekrarlamada belirti yalnızca su dolu kabarcık ve acı veren yaralardır. Ateş, eklem veya baş ağrısı olmaz. Genellikle daha kısa sürer.
Tekrarlama Sıklığı. Uçuk genellikle yılda birkaç kez tekrarlar. HSV tip 2 virüsün tekrarlama olasılığı tip 1 virüsten daha fazladır. Zaman geçtikçe uçuk tekrarlama sıklığı ve şiddeti azalacaktır. Bazen ilk uçuk çok belirgin olmadan geçirilip uzun bir süre sonra şiddetli bir tekrarlayan uçuk ortaya çıkar. Bu durum, virüsün ne zaman alındığının bilinemediği stresli düşüncelere neden olabilir.
Uçuğun Öncül Belirtileri. Tekrarlayan uçuk geçirenlerin yarısı yara oluşmadan önce hafif belirtiler hisseder. Bunlara öncül belirtiler denir. Kaşıntı, karıncalanma veya yanma hissedilebilir. Ancak bu her zaman olmaz. Bazen sürpriz uçuk yaraları görürsünüz.
Tekrarlama Tetikleyicileri. Bazı şeyler uçuğun tekrarlamasını tetikleyebilir. Uçuk tetikleyicileri; stres, güneş ışığı, adet kanaması ve grip gibi hastalıklar olabilir.
Virüsü ne zaman kaptım?
İlk uçuğu virüsü kaptıktan hemen sonra çıkarmamış olabilirsiniz. Örneğin virüsü ilk kaptığınızda hissedilmeyecek kadar hafif belirtiler olabilir veya hiç belirti olmayabilir. Tekrarlayan atakta belirgin uçuk geçirebilirsiniz. Bu durumda eğer birden çok partneriniz olduysa hangisinin size virüsü bulaştırdığını bilemeyebilirsiniz. Bu durumda enfeksiyonu bulaştıran, şu anki partneriniz olmayabilir.
Genital Uçuğun Tanısı
Genital uçuğun tanısı genellikle hastanın anlattıkları, belirtileri ve muayene bulguları ile konur. Nadiren tetkiklerin yapılması gerekir. Önemli olan, genital yaralara neden olan şankroid veya frengi gibi diğer cinsel yolla bulaşan hastalıklardan ayırt etmektir.
Uçuk için bir test var mı?
Muayene sırasında tanı konusunda emin olunamazsa herpes için test yapılabilir. Yapılan testler enfeksiyonun uçuk olduğunu doğrular ve virüsün tipini saptamamızı sağlar. Yapılacak testin tipine, belirtilerinize bakarak doktorunuz karar verecektir. Uçuk varsa kabarcıktan sıvı veya yaradan sürüntü alınabileceği gibi uçuk yoksa kan testi de yapılabilir. Kan testi, geçmişte virüs ile karşılaşıp karşılaşmadığınızı gösterir. Alınan sürüntüden PCR (polimearz zincir tepkimesi) veya kültür yapılabilir.
PCR (Polimeraz Zincir Tepkimesi). PCR testi, salgılarda virüsün varlığını saptama konusunda çok hassas bir testtir. PCR testi kültürden daha hassas olduğu halde maliyeti yüksek olduğundan her zaman yapılmaz.
Kültür Testi. Su dolu kabarcıklar veya yaralarda virüs varlığını belirlemek için kültür testi yapılır. Ancak kültür ile olguların yalnızca yarısında virüs saptanabilir. Yara taze ve açık iken kültürde virüs üretmek daha kolaydır. Geç dönemde ve iyileşmekte olan yaralarda genellikle üretilemez. Bu nedenle ilk belirtiler başladıktan sonra 48 saat içinde muayene olmalısınız. Yine ilk geçirilen uçuklarda kültür, tekrarlayan uçuklardan daha fazla yarar sağlar.
Kan Testi. Geldiğinde yaraları iyileşmiş olan, önceki yaralarının uçuk olduğundan şüphelenilen kişilerde tanı için kan testleri kullanılır. Ancak belirtisi uçuk şüphesi olmayan kişilerde tarama maksadı ile kan testi yapılmamalıdır.
Kan testinde HSV tip 1 ve tip 2 antikorları bakılır. Antikor, vücuda giren virüs gibi yabancı cisimlere tepki olarak üretilen proteinlerdir. Antikorun pozitif olması virüsün geçmişte bulaşmış olduğunu gösterir ama ne zaman ve kimden bulaştığını göstermez.
Antikorların üretilmesi birkaç hafta sürdüğünden virüs yeni bulaşmış olan kişilerde negatif saptanabilir. Pozitif olduğunda bu pozitiflik ömür boyu devam eder.
Çiftlerden birinin uçuk geçirdiği bilindiğinde diğerinde hiç uçuk olmamış ise kan testi yapılabilir. Eğer antikor pozitif bulunursa partnerin bulaşmadan korunması için neler yapılması gerektiği saptanır.
HSV tipinin belirlenmesi, ileride tekrarlama olasılığını göstermek açısından yararlıdır. HSV tip 2, HSV tip 1’den daha sık tekrarlar.
Uçuk için doktora gitmeli miyim?
Eğer su dolu kabarcık veya acı veren yara var ise mutlaka muayene olmalısınız.
Uçuğun tekrarlaması önlenebilir mi?
Uçuk tekrarlamasını önlemek için her gün düzenli alınan bazı ilaçlar var.
Hangi durumlarda uçuk bulaştırma olasılığım daha fazladır?
Belirti ve bulguları ile aktif uçuk enfeksiyonunuz varken bulaştırma riskiniz daha fazladır. Ancak ülser olmasa da bulaştırma olasılığınız vardır.
Bir çalışma ile cinsel partnerden biri herpes virüs taşıdığında diğerine bulaştırma olasılığına bakılmıştır. Bir yılda diğer partnere bulaştırma olasılığı %10’dur. Uzun vadede bulaşma olasılığım%70’e kadar çıkar.
Cinsel partnerime herpes virüsü bulaştırmamak için ne yapabilirim?
Herpes virüsü herkes taşıyor olabilir. Bu nedenle ilk kez cinsel temasınız olacak partner ile öncesinde uçuk konusunu konuşmalısınız. Bu konuşma rahatsız edici ve biraz utandırıcı olabilir. Ancak enfeksiyonu bulaştırmamak için önemlidir. Eğer birden fazla cinsel partneriniz var veya partneriniz çok eşli ise ara sıra cinsel yolla bulaşan hastalık testlerini yaptırmalısınız.
Uçuk tanısı konduktan sonra da sağlıklı cinsel temasta bulunmanız ve cinsel partnerinizi korumanız mümkündür.
Özellikle su dolu kabarcık veya acılı yaralarınız olduğu anda cinsel partnerinize herpes virüsü bulaştırma riskiniz daha yüksektir. Belirti yok iken de bulaşma olabilir ama olasılık daha azdır. Çünkü kabarcık veya yaralar olmasa da vücudunuzda herpes virüsü vardır.
Cinsel partnerinize herpes virüsü taşıdığınızı söylemek bazen zordur. Ancak riski azaltıcı önlemler almak için bunu partnerinize söylemenizde yarar var. Bu önlemler:
- Her cinsel temasta kondom kullanın. Uçuk yaralarınız olmadığında bile bulaştırabileceğinizi düşünerek her cinsel temasta kondom kullanmayı ihmal etmemelisiniz.
- Kabarcık veya yara gibi uçuk belirtileri varken cinsel temasta bulunmayın.
- Virüs baskılayıcı ilaçlar kullanın.
- Dudakta uçuk varken oral ilişkiden kaçının.
Gebelikte Uçuk
Gebelikte uçuk geçirilebilir. Bu durumda doktorunuzu mutlaka bilgilendirmelisiniz. Uçuk geçirenlerde doğumun planlanmasına özen gösterilmelidir.
Vajinal doğum esnasında bebeğinize herpes virüsü bulaştırabilirsiniz. Özellikle ilk kez uçuk geçirenlerde doğumda bebeğe bulaştırma riski daha fazladır. Gebelikten önce bulaşmış uçuğun doğum esnasında tekrarlaması ile bebeğe bulaşma riski vardır ama daha düşüktür.
Yeni doğan bebekte herpes enfeksiyonu çok risklidir. Bu nedenle gebelikte uçuk nüks eden anne adayına genellikle asiklovir gibi bir antiviral ilaç verilir. Doğum zamanında aktif genital uçuğu varsa sezaryen tercih edilmelidir.
Daha önce uçuk geçirmemiş bir gebenin eşinde dudak veya genital uçuk varsa cinsel temastan kaçınılmalıdır. Her durumda gebelikte cinsel temas sırasında kondom kullanılması önerilir.
AIDS ve Genital Uçuk
Genital uçuk olanlarda diğer tüm cinsel yolla bulaşan hastalıklar gibi AIDS bulunma olasılığı da yüksektir. Cinsel organda uçuk yaraları varken partnerin salgılarından AIDS virüsü (HIV) bulaşması riski daha yüksektir. Yani uçuk yaralarınız varken AIDS taşıyan biriyle cinsel temasta bulunursanız virüsü kapma riskiniz daha yüksek olacaktır. Kondom kullanımı hem AIDS hem uçuk bulaşma riskini azaltır.
Genital Uçuk Tedavisi
Herpes virüsü tamamen vücudumuzdan temizleyecek her hangi bir tedavi yoktur. Belirtileri azaltmak ve çabuk iyileşmesini sağlamak için ilaçlar verilir. Bu ilaçlar uçuktan sonra ne kadar erken kullanılmaya başlanırsa o kadar etkili olacaktır. Sizin için doğru ilaca doktorunuz karar verecektir.
Antiviral İlaçlar. Genital herpes tedavisinde kullanılan üç antiviral ilaç; asiklovir, famsiklovir ve valasiklovirdir. Bu antiviraller genellikle ağızdan hap olarak kullanılır. İçlerinde en eski ve en ucuz olan asiklovirdir. Günlük alınan tablet sayısı famsiklovir ve valasiklovirden daha fazladır.
Tedavi Rejimi. İlaçların doz ve kullanım süresi, ilk uçuk veya tekrarlayan uçuk olup olmamasına göre değişir.
İlk Uçuk Tedavisi. İlk genital uçuk genellikle 7-10 gün ağızdan hap ile tedavi edilir.
Aralıklı Atak Tedavisi. Aralıklı tedavi, her uçuk çıktığında tekrar yapılır. Yılda altı defadan daha az uçuk çıkarıyorsanız aralıklı tedavi uygulanır. Ancak aralıklı tedavi yeniden uçuk çıkarmayı geciktirmez, uçuğun daha çabuk ve dağa acısız geçmesine yardımcı olur.
Tedavi, yaraların görülmesinden itibaren 72 saat içinde başlarsa daha etkili olur. Bu nedenle yaralar oluşmadan kaşıntı, karıncalanma veya yanma başladığında hemen ilaç kullanılmalıdır.
Baskılayıcı Tedavi. Tekrarlamaları önlemek için düşük dozda ve uzun süre antiviral kullanılarak uygulanır. Baskılayıcı tedavi ile uçuk ataklarının sıklığı, süresi, şiddeti ve cinsel partnerinize bulaştırma riski azalır. Bir çalışmada baskılayıcı valasiklovir kullanan kişilerin partnerine herpes virüs bulaştırma riskinin yarı yarıya azaldığı saptanmıştır.
Baskılayıcı tedavi, yılda altı veya daha fazla defa uçuk atağı geçirenlerde, bağışıklık sistemini baskılayan hastalığı (AIDS gibi) olan veya ilaç (kortizon) kullananlarda tercih edilir. Herpes virüsü taşıyorsunuz ve cinsel partneriniz hiç uçuk geçirmemiş, antikoru da negatif ise baskılayıcı tedaviyi tercih edebilirsiniz.
Baskılayıcı tedavinin süresi konusunda bir fikir birliği yoktur. Bazı araştırmacılar yılda bir kesilmesi ve yeni uçuk atağı olunca tekrar başlanmasını önermektedir.
Tedavi Uygulanmaması. Tekrarlayan uçuk ataklarının mutlaka tedavi edilmesi gerekli değildir. Özellikle ataklarınız nadir ve hafif oluyorsa tedavi gerekli değildir. Ayrıca bir cinsel partneriniz yok ve dolayısıyla bulaştırma riskiniz yoksa yine tedavi uygulamanız gerekli değildir.
Hangi tedavi rejimini uygulamalıyım?
Çoğu kimse hangi tedavi rejiminin kendisi için ideal olduğuna (aralıklı atak tedavi, baskılayıcı tedavi, tedavi uygulanmaması) karar vermekte zorlanır. Buna karar verirken, ne sıklıkta atak geçirdiğinizi, ataklarınızın ne kadar şiddetli olduğunu ve bulaştırma riskinizin olduğu bir cinsel partneriniz olup olmadığını dikkate almalısınız.
- Ataklarınız sık, ataklarda belirtiler şiddetli ve bulaştırmaktan çekindiğiniz cinsel partneriniz varsa baskılayıcı tedaviyi tercih etmelisiniz.
- Ataklarınız seyrek, ataklarda belirtileriniz hafif ve bulaştıracak cinsel partneriniz yok ise aralıklı atak tedavisi veya tedavi uygulanmamasını seçebilirsiniz.
Acıyı azaltmak için yapabileceğim bir şey var mı?
Acıyı azaltmak için bazı bölgesel önlemler alınabilir;
- Ilık su ile 20 dakikalık oturma banyosu yapabilirsiniz. Ancak banyo suyuna köpürecek bir şey koymamalısınız. Oturma banyosu, geniş bir leğen veya küvet içinde yapılabilir. İdrar yaparken yanmanız varsa oturma banyosu içinde idrar yapmanız acıyı azaltabilir.
- Lezyonun olduğu yerleri temiz ve kuru tutun
- Sıkı ve tahriş edici giysiler giymeyin.
- Yaraların acısını azaltmak için reçetesiz satılan parasetamol veya ibuprofen gibi ağrı kesicileri kullanabilirsiniz ama aspirin kullanmayın. Uyuşturucu kremler tercih edilmemelidir.
Genital Uçuğun Psikolojik Etkileri
Genital uçuk tanısı konması pek çok kadında utanma, korku veya gerginliğe neden olur. Bu tepkiler normal olmakla birlikte genital uçuğun yönetilebilir bir hastalık olduğunu unutmamalısınız. Partnerinizi nasıl koruyacağınız konusunda detaylı bilgi almalısınız. Bu konuyu kadın hastalıkları ve doğum doktorunuzla görüşmelisiniz. Özellikle de uçuk geçirmediğiniz halde kan testleriniz pozitif çıkıyor ise bilgi almanız çok önemlidir.
Özet
- Genital uçuk, cinsel yolla bulaşan bir virüs hastalığıdır.
- Genital uçuk, su dolu kabarcıklar ve bu kabarcıkların patlaması ile oluşan ağrılı yaralar oluşturur. Bazı kişilerde belirti olmayabilir.
- Belirtiler virüsü ilk kez aldığınızda genellikle daha şiddetlidir. Zaman geçtikçe yeni uçuk ataklarının sıklığı ve şiddeti azalır. Virüsü alan bir kişi ömrü boyunda en az birkaç kez uçuk atağı geçirir. Bu atakların sıklığı kişiden kişiye değişir.
- Genital uçuk tanısı için birden çok test vardır. Testler için uçuk yaralarından sürüntü veya kan alınabilir.
- Görünürde uçuk yarası olmasa da uçuk bulaştırabilirsiniz. Kapı kolu, yatak çarşafı veya tuvalet oturağı gibi yüzeylere dokunmakla uçuk bulaşmaz.
- Genital uçuk tedavisi için asiklovir, famsiklovir ve valasiklovir gibi antiviraller kullanılabilir. Bu ilaçlar ile uçuk ataklarının sıklığı, şiddeti ve bulaştırma riskiniz azaltılır.
- Tekrarlama sıklığını ve cinsel partnerinize bulaştırma riskinizi azaltmak için her gün düşük dozda ilaç kullanarak baskılayıcı tedavi olmanız gerekir.
- Genital uçuk kapma riskini azaltmak için bazı şeylere dikkat etmelisiniz. Her cinsel ilişkide kondom kullanmalı, genital veya dudakta uçuk yarası olanlarla cinsel ilişkiden kaçınmalısınız.
